مائدهٔ آسمانی یا غذای بهشتی، غذایی ملکوتی است که آثار ماورایی دارد وخداوند متعال به برخی از افراد عنایت کرده و این غذا را برایشان به عالم ملک و دنیا نازل می کند مانند آن چه دربارهٔ حضرت مریم علیها السّلام در قرآن کریم وارد است: «کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ یا مَرْیَمُ أَنَّی لَکِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ». حضرت مریم در تحت تکفّل حضرت زکریّا علی نبیّنا و آله و علیه السّلام به بیت المقدس آمده و به عبادت می‌پرداخت و از آن جایی که در تحت تعلیم و تربیت روحانی قرار گرفته بود غذای او فقط گرسنگی و صیام بود لیکن هر وقت حضرت زکریّا در محراب عبادت نزد حضرت مریم می‌آمد، در نزد او از میوه‌های بهشتی و روزیهای معنوی می‌یافت و می‌گفت: ای مریم از کجا این چنین روزی‌ها برای تو معیّن شده است؟ مریم در جواب می‌گفت: این غذای ملکوتی است و از جانب خدا برای من مقدّر شده است، و خداوند به هر کس که اراده‌اش تعلّق‌ گیرد از این روزی‌های معنوی، بدون حساب ارزانی خواهد داشت. اگر کسی از محرّمات اجتناب کند و از مشتبهات بپرهیزد، از این‌گونه روزی‌های با برکت نصیب او خواهد شد.

محاسبه عبارت است از اینکه وقت معیّنی را در شبانه روز برای خود معیّن کند و در آن وقت به تمام کارهای شبانه روز خود رسیدگی بنماید. و چنانکه در محاسبه برای سالک چنین ظاهر شد که از وظائف خود تخلّف نموده است باید استغفار کند و در صورت عدم تخلّف شکر حضرت باری تعالی شأنه را بجای آورد. اگر به خطای درشتی برخورد کرد که از او انتظار نمی‌رفت، افزون بر استغفار بسیار، به معاتبه (سرزنش نفس) بپردازد و اگر خطا بیش از حد سنگین بود، خود را عقاب کند.

شیخ محمود حلبی تولایی معروف به حلبی (۱۳۱۸- ۱۴۱۸ ه.ق) در حوزه خراسان تحصیل کرد و از مرحوم نخودکی و آقا بزرگ حکیم و میرزا محمد آقازاده نیز استفاده نموده بود، در حدود بیست و هشت سالگی به حلقه درس مرحوم میرزا می‌پیوندد. حاصل حضور چهار ساله وی در درس‌های مرحوم میرزا مجموعه یادداشت‌هایی است که بعدها به تصحیح و تأیید استاد هم رسید و هم‌اکنون با نام تقریرات (شامل اصول فقه، اصول عقاید و قرآن‌شناسی) به عنوان مهمترین تقریرات مرحوم میرزا شناخته می‌شود.

ابوعبدالله محيى‌الدين محمد بن على بن محمد بن العربى الحاتمى (۵۶۰ - ۶۳۸ق : ۱۱۶۵-۱۲۴۰م )، معروف به شيخ اكبر، انديشمند، عارف و صوفى بزرگ جهان اسلام . وی در مشرق ، ابن عربى خوانده مى شود تا از ابوبكر ابن العربى (م ۵۴۳ق /۱۱۴۸م )، قاضى ، محدث و فقيه اندلسى، متمايز گردد.

مخلِصین به افرادی گفته می‌شود که اخلاص داشته و تمام اعمال خود را برای خدا خالص نمایند و مصداق آیه شریفه «وَ ما أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ» قرار گیرند این افراد اگر بر اخلاص خود مداومت داشته باشند و عنایت خدا شامل حالشان شود کم کم به خلوص ذاتی رسیده و جزء مخلَصین خواهند شد یعنی علاوه بر اعمال، خود را نیز برای خدا خالص می‌کنند و مصداق آیهٔ شریفهٔ «إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ» می‌شوند.

مراقبه کشیک نفس را کشیدن است که مبادا اعضا و جوارح را به خلاف وادارد و عمر عزیز را که هر آنی از آن بیش از تمام دنیا و مافیها قیمت دارد ضایع بگرداند. مراقبه یعنی غافل از حضور حضرت حق جلَّ شأنه نباشد. ذکر و فکر بدون مراقبه نه تنها نافع نیست که گاه مضر است. مراقبه در حکم پرهیز و ذکر و فکر در حکم دارو است.

مرحله در لغت، مسافت یک روز راه است که مسافر طی می‌کند و عبارت است از دو منزل یعنی دو بَرید و در اصطلاح مجموع چند منزل را که دارای احکام همانند هستند، مرحله می‌نامند و به همین اعتبار به هر یک از عوالم مرحله می‌گویند (سیر و سلوک منسوب به علامه بحرالعلوم، ص ۲۳(پاورقی)).

مسارعت یعنی در آنچه بر آن عزم نموده، مسارعت کند، چون در این راه آفاتی است و برای سالک در هر مقام متناسب با حال او مانعی پدید می‌گردد. سالک باید بسیار زرنگ و باهوش باشد و قبل از آن که مانعی بدو دست یابد و دامان او را آلوده کند، وظیفۀ خود را انجام دهد و در راه وصول به مقصد دقیقه‌ای فروگذار نکند.

مسافر در سلوک الی الله جان انسان است که از آن تعبیر به روح، روان و نفس نیز می‌شود. همۀ موجودات به سوی پروردگار در حرکتند و از این قاعده هیچ موجودی استثنا نیست. زن و مرد بودن تأثیری در سلوک ندارد، زیرا از هر دو صنف به کمال رسیده‌اند. هویت‌های اقلیمی، جغرافیایی و فرهنگی نیز در این راه تأثیر ندارند، زیرا مسافر حقیقی جان است . سلمان فارسی با سابقۀ آتش‌پرستی از اهل‌بیت شد.

مست (اصطلاح عرفانی): سالک عاشق که از باده هستی، از خود بیخود شده است (سیر و سلوک (طرحی نو در عرفان عملی شیعی)). مست و شهيد:اهل جذبه را گويند(شرح مرادات حافظ).

مشارطه نوعی تلقین به نفس و بسیار مؤثّر است و باید جدّی گرفته شود و پیوسته انجام شود. امروزه بسیاری از كارهای درست یا نادرست، با تلقین به اشخاص و جوامع صورت می‌پذیرد. تلقین حتی نسبت به مردگان تأثیر دارد و لذا تلقین میت یکی از دستورات دینی ماست. پس سالک که دلی زنده و روحی سرزنده دارد، باید از آن بهره بجوید.

مصباح الانس كه نام كامل آن،«مصباح الأنس بين المعقول و المشهود» است، شرحى است مزجى كه شمس الدين محمد بن حمزه فَنارى، مشهور به ابن فَنارى( ۸۳۴- ۷۵۱ ق)، به زبان عربى، بر مهم‌ترين اثر صدر الدين قونَوى؛ يعنى«مفتاح الغيب» يا «مفتاح غيب الجمع و الوجود» نگاشته است.

مصحف علی علیه السلام أوّلین کتابی بود که در اسلام نوشته شد و یکی از کتاب‌هایی است که در خانهٔ اهل بیت علیهم السلام وجود داشته است، أمیرالمؤمنین علیه‌السلام تمام قرآن را با خصوصیّات نزول و تأویل آن در زمان خود رسول الله نوشت؛ و پس از رحلت آن حضرت بر جان خود سوگند یاد نمود که پس از فراغ از تجهیز رسول الله رِدا بر دوش نیفکند تا زمانی که قرآن را جمع نماید بنابراین آن را بر ترتیب اسباب نزول جمع نمود، و به عامّ و خاصّ، و مُطْلَق و مُقَیّد، و مُحْکَم و مُتَشَابِه، و ناسخ و منسوخ، و واجبات و رخصت‌ها، و سُنَن و آداب آن اشاره کرد، و بر اسباب نزول آن تنبیه و دلالت فرمود. و نام آن در تواریخ و احادیث و تفاسیر عبارت است از: مُصْحَف علی، صَحیفة عَلی، الْجَامِعَة، کِتَاب عَلی، صحیفة عَتِیقَه.

مُصْحَف فاطمه علیها السلام از کتب معتبره و مسلّمه ای است که به خط أمیرالمؤمنین نوشته شده است، در روایات تأکید شده که این کتاب، قرآن نیست و از حلال و حرام سخن نگفته است بلکه در بخشی از آن حوادث آینده و اسامی کسانی که به سلطنت میرسند نوشته شده و در بخش دیگری از این مصحف وصیت نامه فاطمه زهرا و همچنین برخی از کلمات رسول خدا نوشته شده است. بر اساس آنچه در روایات بیان شده بعد از رحلت رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله، فاطمهٔ زهرا در فراق پدر بسیار محزون بودند و جبرائیل برای آرام نمودن حضرت نزد او آمده و و از پدر و محلّ پدرش به او خبر می‌داد و او را از آنچه پس از این بر ذُرّیّه‌اش وارد می‌شود با خبر می‌ساخت، و علی علیه السّلام آن را می‌نوشت.

معاد یعنی بازگشت و مهم‌ترین بحث در معاد این است که معاد «بازگشت به سوی خدا»ست نه بازگشت به این دنیا؛ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. اهل عرفان با محوریت «عود»، «رجعت» و «رجوع»، کیفیت معاد و مسائل پیرامون آن را تبیین می‌کنند.

در این نوشتار بعد از بیان رابطه تناسخ و معاد جسمانی به گونه مختصر اشاره‌ای به نظر صدر المتالهین در معاد جسمانی شده است.

گرچه اصل معاد مورد اتفاق همه نحله‌های فکری فرهنگی اسلامی است لکن تحليل‌های مختلفی از آن ارائه مي‌شود. اهل عرفان با محوریت «عود»، «رجعت» و «رجوع»، کيفيت معاد و مسائل پيرامون آن را تبیین می‌کنند.

واژه «معراج» یکی از اصطلاحات عرفانی است،که ناظر به نظام هستی و قوس نزول و صعود می‌باشد؛ در این نوشتار این واژه را مورد توجه و بررسی قرار می‌دهيم.

معروف کرخی از عارفان برجسته قرن دوم و سرسلسله بسیاری از سلاسل صوفیه است. وی به دست مبارک حضرت رضا عليه‌السّلام مسلمان گردید و در ادامه از ملازمان حضرت گشت و تا پایان حیات به دربانی منزل ایشان مفتخر بود.

معیشت ضنک به معنای زندگی سخت، تعبیری است که در آیهٔ ۲۰ سورهٔ طه بیان شده است در این آیه یکی از عواقب اعراض از یاد خدا را معیشت ضنک دانسته و می فرماید: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی» بر اساس آن چه در روایات آمده مراد از زندگی سخت عذاب عالم برزخ است نه سختی در دنیا لذا تفسیر آیه چنین می شود: افرادی که از یاد خدا اعراض کنند حتما در قبر و برزخ زندگی سختی خواهند داشت و در قیامت کور محشور می شوند.

مغبچه در لغت یعنی فرزند مغ و در اصطلاح عرفانی مرشد حقیقی باشد و با پیر مغان، ترسابچه و صنم باده فروش مترادف و همان ساقی می‌باشد.

سالک که به درجه‌ای از درجات سلوک همانند توکل، تسلیم، رضا و... می‌رسد، اگر در آن درجه دارای ثبات باشد، آن درجه برای او «مقام» محسوب می‌گردد و اگر آن درجه ملکه نشده، بلکه به صورت حالِ گذرا برای او تحقق دارد، «حال» به حساب می‌آید.

فانی شدن انسان در ذات یا اسماء الهی به معنای ورود در آن نمی‌باشد بلکه به معنای تجلّی ذات یا اسماء الهی در شخص فانی است به نحوی که انسان منیّت خود را از دست داده و دیگر منشأ اثر نیست و ذات الهی و یا اسماء و صفات الهی در نفس انسان حاکم می‌شوند مانند بلند‌گو که خودش منشأ اثر نیست و صدای کس دیگری را پخش می‌کند که در این صورت انسان لسان‌الله می‌شود و خداوند است که در او اثر می‌گذارد. فناء به این معنا در اسماء و صفات بلکه در ذات الهی نیز امکان دارد و در روایات نیز به آن اشاره شده‌است.

عارفان مسلمان کل نظام هستی را در شش مرحله دسته‌بندی می‌کنند: مقام غیب‌الغیوبی ذات، تعین اول، تعین ثانی، عالم عقل، عالم مثال و عالم ماده؛ با اندکی تأمل درمی‌یابیم این نظم به قوس نزول اختصاص دارد، و قوس صعود که تماماً در حضرت جامعة انسان کامل و مباحث ناظر به قیامت و انواع آن است، در این نوشتار بحث ما در باب مقام ذات غیب‌الغیوبی که هیچ اسم و رسمی ندارد مقام «لا اسم و ل ارسم» است.

مقام محمود مقامی است که خداوند متعال بر اثر تهجد به رسول گرامی اسلام عنایت فرمود؛ «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسی‌ أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً» معنای مقام محمود این است هر گونه حمدی از هر حامدی به هر محمودی تعلّق گیرد، آن حمد راجع به رسول خداست زیرا تمام خلائق از حضرت بهره مند و منتفع می گردند بر همین اساس است که مقام محمود در روایات به شفاعت کُبری پیامبر اسلام در روز قیامت تفسیر شده است.

مقدس اردبیلی و یا محقق اردبیلی فقیه بزرگ شیعی قرن دهم است که در زهد و ورع و گرایشات غلیظ عقلی و عرفانی شهره بوده است. مخالفان عرفان از شهرت ایشان سوء استفاده نموده و کتاب حدیقة الشیعه و روایات جعای رد صوفیه را به ایشان نسبت داده‌اند.

هدف در راه سلوك «انسان کامل» شدن است كه با «تکمیل اسفار اربعه» صورت می‌پذيرد، ولي سفر اول مهم‌تر است كه سلوك در آن اختیاری است. پايان اين سفر «معرفى الله» است و چون مقصود از اين معرفت، شناخت شهودی است، سالک واصل به مقام معرفت، به «لقاء الله» بار می‌يابد.

مکتب تفکيک یا جریان تفکيک در اصطلاح «مکتبی فکری رفتاری است که توسّط مرحوم آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی در اواسط قرن چهاردهم هجری قمری در مشهد مقدّس تأسيس شد و پس از آن توسّط پيروان وی در مشهد، تهران، قم و .... استمرار يافت و اساس آن مخالفت جدی با عرفان و حکمت صدرائی و بی‌اعتنائی به عقل و شهود عرفانی در کشف معارف اعتقادی و ضرورت بهره‌گيری از نقل» می‌باشد.

مکتب عرفانی نجف اشرف در قرن اخیر - که می‌توان آن را عرفان شیعی فقاهتی نام نهاد وگاه نیز به طریقه معرفت نفس تعبیر می‌شود - مکتبی است که توسط مرحوم آیت الله سیّد علی شوشتری در نجف پایه‌گذاری شد و به وسیله شاگرد ایشان مرحوم آیت الله حاج ملا حسینقلی همدانی توسعه یافت. مرحوم آیت الله حاج ملا حسینقلی همدانی با تربیت شاگردانی بسیار از جمله مرحوم آیت الله حاج سید احمد کربلایی، مرحوم آیت الله حاج میرزا جواد ملکی تبریزی، مرحوم آیت الله حاج شیخ محمد بهاری این مکتب عرفانی را در نجف اشرف و کربلا و قم و برخی دیگر از شهرهای شیعی استمرار بخشید و پس از آن نیز به دست مرحوم آیت الله قاضی و شاگردان بزرگوارشان تأثیر شگرفی بر جامعه تشیّع نهاد.

ملا عبدالله زنوزی فرزند بیرمقلی ملقب به «باباخان زنوری» تاریخ تولدش مشخص نیست، ولی در قریه زنوز، از توابع شهر مرند در استان تبریز، بوده که در همان اوایل سن نوجوانی ظاهرا از آنجا به «خوی» رفت و به «ملا عبدالله نحوی» معروف شد.

در مورد هویّت و شخصیّت استاد سلوکی و عرفانی مرحوم آیة الحقّ و العرفان حاج سیّد علی شوشتری، یعنی مرحوم ملا قلی جولا رضوان الله تعالی علیهما همواره این سؤال مطرح بوده است که ایشان کیست؟ و این معارف را از کجا اخذ نموده است؟!

در نوشتار حاضر به حول و قوّة خدا، به قدر وسع به این مسأله خواهیم پرداخت.

حاج ملّا هادى سبزوارى حكيم، فيلسوف و عارف بزرگ قرن سيزدهم است که حوزه درس علوم عقلی را در زادگاه خود سبزوار به پا داشت و توانست حکمت متعالیه را در حوزه های ایران کاملا رواج دهد وی در عرفان عملی و سیر و سلوک الی الله هم دست طولایی داشت چنانچه هنگام ورود به كرمان، در مدرسه معصوميّه آن شهر قريب يك سال با كمال تواضع و فروتنى به نام «هادى آقا» به عنوان مسئول نظافت مدرسه، به نفس‌كشى و ریاضت پرداخت.

صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی معروف به مُلاصَدرا و صدرالمتألّهین در دوران زندگی در کَهَک قم -که از نظر معنوی دوران طلائی زندگانی اوست- علی رغم افسردگی و غمزدگی، توانست به مرحله کشف و شهود غیب برسد و حقایق فلسفی را نه در ذهن که با دیده دل ببیند و همین سبب شد که مکتب فلسفی خود را کامل سازد. این انزوا و ترک تألیف و تدریس ادامه داشت تا اینکه در مراحل کشف و شهود غیبی، دستور یافت که بسوی جامعه برگردد و دست به تألیف و تدریس و نشر و پخش مکتب و یافته‌های خود نماید.

ملامحسن فیض کاشانی عارف، حکیم و محدث نامی قرن یازدهم هشت سال نزد ملاصدرا به تحصيل حكمت الهى و نيز انجام رياضت‌هاى شرعى و مجاهدت‌هاى نفسانى مى‌پردازد تا اين كه سرانجام روزنه‌اى به عالم قدس و راهى به دنياى بى پايان علوم باطنى بر او گشوده مى‌شود. او كه اكنون به دامادى صدرالتألهین مفتخر است از طرف او به لقب «فيض» نيز خوانده مى‌شود.

مناجات شعبانیه را که از شیواترین دعاها و دلنشین‌ترین اسرار عالیه عرفانی است، سیّد ابن طاووس از ابن خالوَیْه نقل نموده است و أمیرالمؤمنین علیّ بن أبی طالب و ائمّه طاهرین از اولاد او علیهم السّلام در ماه شعبان آنرا قرائت می‌کردهاند.

«بحثی پیرامون مسأله‌ای از معاد در محضر استاد عبدالله جوادی آملی و استاد سید جعفر سیدان» نام جزوه‌ای است که به قلم آیت الله شیخ مهدى مرواريدحفظه‌الله… این جزوه، بعدها مکرراً به صورت کتاب به چاپ رسید اما با توجه به در دسترس نبودن صوت یا فیلم این جلسات، به دلایلی چند، در واقع‌نمایی این گزارش تردید جدی وجود دارد

منزل در لغت، محلی است كه مسافر در آنجا برای استراحت نزول می‌كند و از آنجا كه غالباً این استراحت را در سه یا چهار فرسخی قرار می‌داده‌اند، به مسافت چهار فرسخ (كه همان مسافت برید است) یك منزل می‌گویند(سير و سلوك منسوب به علامه بحرالعلوم، ص ۲۳(پاورقی).) و در اصطلاح، منزل همان مقام است.

مواخذه عبارتست از اینکه سالک پس از مشاهده خیانت، در مقام تأدیب نفس خود برآمده و او را به نحوی که خود مقتضی داند تأدیب و تنبیه نماید. سالک در هنگام محاسبه اگر به خطای درشتی برخورد کرد که از او انتظار نمی‌رفته است، باید افزون بر استغفار، به معاتبه بپردازد، یعنی بر نفس خویش نهیب و سرکوفت زند و نعوذ بالله اگر خطا بیش از حدّ سنگین بود، خود را عقاب کند.

سفر الی الله مانند هر پديده ديگری در ظرفی خاص و از عللی مخصوص نشأت می‌گيرد و پديد می‌آيد و چون هر پديده ديگر می‌تواند با موانعی در پيدايش يا دوام روبه‌رو گردد. موانع سلوک يا دافعند و يا رافع. يعنی يا از اصل سلوک جلوگيری می‌نمايند و يا از ادامه آن مانع می‌شوند. موانعی که رافعند و از ادامه سلوک الی الله جلوگیری می‌نمايند در بخش «آفات سفر الی الله» مورد بررسی قرار می‌گیرند. در اين فصل فقط به موانعی می‌پردازيم که از اصل سلوک جلوگیری می‌کنند و نمی‌گذارند شخص به سفر الی الله بپردازد.

موت اختیاری یا مرگ اختیاری حالتی است که در مراحل بسیار بالای سیر و سلوک به عارف دست می‌دهد در این حالت روح کاملا ارتباطش را با بدن قطع می‌کند به گونه‌ای که هیچ یک از مراتب نفس با بدن ارتباط نداشته و در نتیجه قلب و سایر بخش‌های بدن از کار می‌افتد و بدن سرد می‌شود. در این حالت - خواه از نظر شرعی و خواه از نظر پزشکی - عارف مرده است. اما آنکه در اسم ممیت و اسم محیی خداوند به فنا رسیده باشد می‌تواند با اختیار خویش بمیرد و می‌تواند دوباره با اختیار خویش به این عالم برگردد.

بدیهی است که مکاشفه، خلسه، خلع بدن و موت اختیاری با یکدیگر متفاوت هستند.

مولانا جلال الدّین محمّد بلخی رومی (مولوی، ملای رومی، مولانا) در ششم ربیع الاول (۶۰۴ هـ. ق) در بلخ متولد شد.

شاگردان مولی محمد بیدآبادی نیز از مشاهیر و بزرگان بوده‌اند و او مستعدان زیادی را در علوم حکمی و سیر و سلوک علم آموخت و دستگیری کرد برای نمونه می‌توان از حکیم ملا علی نوری مدرس بزرگ حکمت متعالیه و صدرالدین کاشف دزفولی عارف مشهور نام برد.

می (اصطلاح عرفانی) به معنای: ۱- جوشش عشق، ۲- مراقبه (اين معنا را جز در سخنان استاد، در جایی ديگر ندیدم. ر.ک: لب اللباب، ص۳۱.) (سیر و سلوک (طرحی نو در عرفان عملی شیعی)).

میخانه (اصطلاح عرفانی): مراد، جای شراب چکانیدن، آن شراب تجلیات الهی باشد که انوارش به نظر عارفان حقیقت می‌تابد و ایشان همیشه بدو ناظر و حاضراند و این مرتبه اولیا و انبیاست (رساله میر سید علی همدانی).

مرحوم آیة‌الله میرزا جواد آقای تهرانی دروس سطح را در محضر شیخ هاشم قزوینی به پایان رساند و ده سال آخر عمر میرزا را درک و در دروس خارج و معارف وی شرکت نمود، همچون رفیق صمیمیش مرحوم آیة الله مروارید، از میرزای اصفهانی بسیار اثر پذیرفت، و در طول چهل سال اقامت در مشهد به تدریس فقه و اصول و فلسفه انتقادی اشتغال داشت.

حکیم میرزا حسن کرمانشاهی، در سال ۱۲۵۰ در کرمانشاه متولد شد. البته بنابر نقلی دیگر تاریخ ولادت وی دقیق روشن نیست؛ اما وفات وی که در هشتاد یا نود سالگی بوده است، تولدش را بین سالهای ۱۲۴۶-۱۲۵۶ نشان می دهد.

حکیم میرزا سید محمد طاهر تنکابنی رحمه‌الله، زادۀ ۱۲۷۷ هجری قمری در آخوند محلۀ رامسر است. برای تحصیل علوم، نخست در مدارس «کاظمیه»، «قنبرعلی خان» و «حاج حسن» مسکن گزید و چون کاربنای مدرسه سپهسالار پایان یافت در آن جا اقامت نمود. او حدود پنجاه سال در آنجا بود و اشکالات فلسفه مشاء را برای طالبین علم حل می‌نمود.

مرحوم آیت‌الله میرزا مهدی غروی اصفهانی رضوان‌الله‌علیه مشهور به میرزا مهدی اصفهانی بنیان‌گذار جریان تفکیک در سال ۱۳۰۳ هجری قمری در اصفهان متولد شد. در ۹ سالگی پدر خويش؛ میرزا اسماعیل اصفهانی؛ را از دست داد پس از تحصیلات مقدماتی و خواندن اندکی فقه‌ و اصول نزد استادان محلی، در حدود ۱۲ سالگی(۱۳۱۵ ه.ق)، رهسپار كربلای معلا گشت. بارزترین ويژگی میرزا مهدی اصفهانی برخورد بسیار شديد او با حکمت و عرفان است.

حکیم میرزا هاشم اشکوری اگر چه در فلسفه، دقت‌های زیادی داشت و ژرف کاوی‌های وی در این عصر از اهل فن مخفی نمانده‌است، ولی تدریس عرفان نظری در تهران بدو منحصر بود. آقا میرشهاب الدین نیریزی با وجود آن که در مشرب عرفان صاحب ذوق بود و خود از پرورش یافتگان آقاعلی مدرس و جلوه و صهبای قمشه‌ای به شمار می‌رفت، طالبان این علم را به استاد آقا میرزا هاشم اشکوری ارجاع می داد.

میکده (اصطلاح عرفانی) به معنای: ۱- میخانه، ۲- جای مناجات بنده با حق به طریق محبّت، ۳- مجلس انس دوستان، ۴- خرابات، ۵- خانقاه.