مکتب عرفانی نجف اشرف در قرن اخیر - که می‌توان آن را عرفان شیعی فقاهتی نام نهاد وگاه نیز به طریقه معرفت نفس تعبیر می‌شود - مکتبی است که توسط مرحوم آیت الله سیّد علی شوشتری در نجف پایه‌گذاری شد و به وسیله شاگرد ایشان مرحوم آیت الله حاج ملا حسینقلی همدانی توسعه یافت. مرحوم آیت الله حاج ملا حسینقلی همدانی با تربیت شاگردانی بسیار از جمله مرحوم آیت الله حاج سید احمد کربلایی، مرحوم آیت الله حاج میرزا جواد ملکی تبریزی، مرحوم آیت الله حاج شیخ محمد بهاری این مکتب عرفانی را در نجف اشرف و کربلا و قم و برخی دیگر از شهرهای شیعی استمرار بخشید و پس از آن نیز به دست مرحوم آیت الله قاضی و شاگردان بزرگوارشان تأثیر شگرفی بر جامعه تشیّع نهاد.
گرایش به عرفان و معنویّت و عوالم غیر مادّی از امور فطری بشر است که در طول تاریخ، در اطراف و اکناف کره خاکی وجود داشته است ولی علی رغم فطری بودن اصل این راه ، دشواری و پیچید‌گی آن سبب پدید آمدن انحرافات فراوانی در این عرصه گردیده است و جز کسانیکه دست تأیید الهی راهبر ایشان شده ، دیگران یا از جادّه برون افتاده‌اند و یا در مراحل میانی توقّف نموده‌اند.
مکتب عرفانی نجف اشرف که از متن کتاب و سنّت جوشیده است، در میان تمام مکاتب عرفانی و معنوی از جهت کمال و استقامت و جامعیّت همچون خورشید فروزانی است که با بررسی شاخصه‌های آن می‌توان سائر مکاتب را محک زد و سره را از ناسره جدا نمود و طبیعی است که ضرورت این امر با توجّه به رواج عرفان‌های کاذب شرقی و غربی و سلاسل تصوّف باطل در عصر اخیر، دو چندان گردیده است.
این شاخصه‌ها برخی در هدف و برخی در راهبرد و شاهراه رسیدن به هدف و برخی در راهکارهای آن می‌باشد و برخی از لوازم این مکتب محسوب می‌شود. مقاله: شاخصه های مکتب عرفانی نجف اشرف بر اساس آثار به جای مانده از عرفای بزرگ این مکتب به گزارشی إجمالی و بدون شرح و استدلال از این شاخصه‌ها می‌پردازد.
از دیدگاه عارفان بزرگ نجف نزدیک ترین و بهترین راه برای رسیدن به مقام معرفة الله و خرق حجب نورانیه و ظلمانیه ، معرفت نفس می‌باشد و لذا گاه از این مکتب تربیتی به طریقه «معرفت نفس» تعبیر می‌شود. معرفت نفس کلید معرفة الله است و همه عبادتها و ریاضتها وشور و عشقها مقدمه آن می‌باشد. مکاتبی که هدف آنها لقاء الله نیست همگی ا از این امر خالی‌اند و برخی از مکاتبی که با مکتب عرفای نجف قدس الله اسرارهم ، هم هدف می‌باشند، معرفت نفس را شاهراه و اساس سلوک تلقی نکرده و اهتمامشان به آن ضعیف است، چنانکه از مکتب منسوب به سید بحرالعلوم بر می‌آید [۱]. گرچه این مسأله ارزشمند از اختصاصات مکتب نجف نیز نمی‌باشد(در محضر علامه طباطبائی ، ص ۳۲۹).
موارد ذیل از شاخصه‌های مکتب نجف اشرف می‌باشد:
و از آثار و لوازم مکتب نجف اشرف می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱. در رساله سیر و سلوک منسوب به سید بحرالعلوم تأکید أکید بر معرفت نفس و توجه به آن به چشم نمی‌خورد و طریقه ایشان در نفی خواطر نیز به جای ذکر و توجه نفس ، توجه به اشیاء خارجی است. رک : لب‌للباب ، ص ۱۴۰ ـ ۱۴۴