عرفان و حکمت
عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت
تبیین عقلی و نقلی عرفان و حکمت و پاسخ به شبهات
صفحه‌اصلیدانشنامهمقالاتتماس با ما
فهرست عناوین دانشنامه بر اساس حروف الفبا
آ-ا ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ه ی

حاج سید حسن مسقطی

اطرافيان مرحوم آية الله سيّد أبو الحسن اصفهانى (قدّه) به ايشان رساندند كه اگر آقا سيّد حسن مسقطى به دروس خود ادامه دهد، حوزه علميّه را منقلب به حوزه توحيدى مى‌نمايد؛ و همه طلّاب را به عالم ربوبى حقّ و به حقّ عبوديّت خود مى‌رساند. لهذا او تدريس علم حكمت الهى و عرفان را در نجف تحريم كرد؛ و به آقا سيّد حسن هم امر كرد تا به مسقط براى تبليغ و ترويج برود.

حاج ملا نظر علی طالقانی

از جمله چهره‌هاي شاخص حوزه حکمی طهران عالم عامل، حکيم، متکلم، فقيه، عارف، حافظ قرآن، صاحب قلم و مولف توانا، استاد مرحوم حکیم حاج مولي نظر علي بن سلطان محمد (سوهاني) طالقاني است

حارث محاسبی

حارث محاسبی عارف بزرگ قرن سوم و شیخ المشایخ عرفای بغداد و استاد جنید بغدادی است. در علوم ظاهر و باطن مهارت داشته است و نوشته‌های فراوانی مثل رغائب و الرعایة لحقوق الله دارد.

حارث همدانی

حارث همدانی حواتی کوفی از محبین و اصحاب أمیرالمؤمنین علیه السلام و از مصنفین احادیث ایشان بوده است. حدیث مشهوری است از امیرالمؤمنین علیه السلام به حارث همدانی که حضرت در ضمن کلمات خود به او میفرمایند: «أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکَ مَا اکْتَسَبْتَ»؛ تو با کسی که او را دوست داری محشور خواهی شد و برای توست تمام اعمالی که اکتساب نموده‌ای. او پس از شنیدن کلام حضرت چنان مست و مدهوش شد که گفت: «مَا أُبَالِی بَعْدَهَا مَتَی لَقِیتُ الْمَوْتُ أَوْ لَقِیَنِی»؛ من دیگر باک ندارم که مرگ بسوی من آید، یا من بسوی مرگ بروم. وی در سال ۶۵ هجری در زمان خلافت ابن زبیر از دنیا رفت.

حافظ

از اشارات و رموز عارف عاليقدر اسلام خواجه حافظ شيرازى كسى ميتواند اطّلاع پيدا نمايد كه هم درجه و هم مقام با او باشد. امّا صد حيف و هزار افسوس كه ما قدر و قيمت اين بزرگان را ندانستيم، و معانى اشعارشان را به امور مبتذل حمل كرديم.

حجاب

حجاب به آن چه ميان سالک و مقصودش که خداست، حائل است گویند (سیر و سلوک (طرحی نو در عرفان عملی شیعی)) . و به دو قسم ظلمانی و نورانی تقسیم می‌شود.

حجة الاسلام و المسلمین شیخ عبدالحمید واسطی

مطالعه کامل دوره علوم و معارف اسلام از تالیفات علامه طهرانی که یک دستگاه فکری معرفتی از مبدء تا معاد است، و مطالعه کتاب شریف «بحرالمعارف ، تالیف مولی عبدالصمد همدانی» افق‌هایی را در حقیقت هستی، حیات و معنای زندگی گشود و حاکمیت «توحید» بر کلیه معارف دین را به‌ نمایش گذاشت و ارتباط با لایه‌هایی از قرآن و روایات را فعال کرد.

حجة الاسلام و المسلمین شیخ محمد حسن وکیلی

استاد حجة‌الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمدحسن وکیلی از اساتید دروس خارج اصول و فلسفه و عرفان حوزۀ علمیه مشهد می‌باشند.

حجة‌الاسلام و المسلمین سید جعفر سیدان

حجة‌الاسلام و المسلمین سید جعفر سیّدان خطیبی پركار و توانا و برجسته‌ترین چهره نسل سوم جریان تفكیك است. وی متولد ۱۳۱۳ شمسی بوده و تمامی دوران تحصیل خویش را نزد اساتید حوزه علمیه خراسان گذرانده‌است.

حجة‌الاسلام و المسلمین سیدهادی خسروشاهی

استاد سید هادی خسروشاهی بیش از ۸۰ جلد کتاب به زبان فارسی و عربی (علاوه بر صدها مقاله در نشريات اسلامى ايران و جهان اسلام) تألیف کرده اند كه بعضى از آن‌ها بيش از ۳۰ بار تجديد چاپ شده‌اند. علاوه بر تأليفات و ترجمه‌ ها، ۱۲۰ جلد كتاب ديگر نيز با تحقيق، توضيح و يا مقدمه و اشراف ايشان در ايران و ايتاليا و مصر و ... چاپ و منتشر شده است .

حدیث عشیره

حدیث عشیره: «إنّ هَذَا أَخِي‌ وَ وَصِيِّي‌ وَ خَلِيفَتِي‌ فِيكُمْ‌ فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِيعُوا». در حدیث عشیره آمده حضرت عشیرۀ خود را دعوت کردند و رسالت خود را برای آن‌ها اعلام کردند سپس فرمودند: كدام يك از شما در امر رسالت مرا یاری می‌کند تا آنكه برادر و وصى من و جانشين من در ميان شما باشد؟ على علیه السلام که از همه کوچکتر بود گفت: اى پيغمبر خدا، من يار و معين تو خواهم بود! حضرت دست خود را بر گردن علی انداخته فرموند: «إنّ هَذَا أَخِي‌ وَ وَصِيِّي‌ وَ خَلِيفَتِي‌ فِيكُمْ‌ فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِيعُوا»؛ اين برادر من و وصّى من و جانشين من در ميان شماست، پس كلام او را بشنويد و امر او را فرمانبريد.

حرکت

حرکت جوهری

حزن

حزن، اندوهی که سالک از هنگام شروع سلوک تا رسیدن به لقای محبوب دائماً در دل دارد، که مبادا عمر به پایان رسد و به مقصود نرسد، البته حزن قلبی نباید به عبوس بودن و بداخلاقی بینجامد.

حسن بصری

نام حسن بصری (ابوسعید حسن بن ابی‌الحسن یسار البصری‌) در میان مشایخ بسیاری از سلاسل صوفیه به عنوان کسی که از امیرالمؤمنین علیه‌السّلام خرقه گرفته و امام کلمه توحید را به او تلقین نموده است به چشم می‌خورد. همچنین اگر در روایاتی که اهل سنت در فضائل اهل بیت علیهم‌السلام (به ویژه مقام عرفانی ایشان) نقل نموده‌اند نظری بیافکنیم در سند بسیاری از آنها با نام حسن بصری بر می‌خوریم.

حشر و نشر

حشر و نشر از مراتب قیامت است که با نفخ صور اماته و احیاء رقم می خورد؛ «حشر» به معنای جمع است یعنی با نفخ اماته بساط خلقت جمع می شود و هر موجودی به همان اسم و صفتی که موجب پیدایش او بوده بازگشته و فانی در آن می شود؛ «کَما بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ» و «نشر» به معنای باز کردن است یعنی پس از عالم حشر و جمع شدن و فناء موجودات، دو مرتبه در عالم نشر با نفخ احیاء انسان ها بر می گردند و باز می‌شوند و به مقام بقاء بعد الفناء می رسند و در این هنگام مورد حساب و جزاء قرار خواهند گرفت. جمع شدن و باز شدن بساط خلقت در عالم حشر و نشر را می توان به یک طاقه پارچه تشبیه کرد که پیچیده شده و جمع شده باشد و سپس باز شود. البتّه حشر معنای دیگری نیز دارد و آن اجتماع مردم همه با هم در روز قیامت است.

حضرات خمس

حضرات خمس از نگاه عرفا عبارت‌اند از: تعين اول و ثانی (حضرت اول)،‌ عالم عقل (حضرت دوم)، عالم مثال (حضرت سوم)، عالم ماده (حضرت چهارم) و انسان كامل (حضرت پنجم).

حظیرة القدس

حظیرة القدس (حَظیرةُالقُدْس) جای پروردگار است و برای ملاقات او باید بدانجا رفت و چون خداوند پاک و طاهر است، بنابراین در آنجا هم هیچ رِجس و ناپاکی راه ندارد.

حقیقت محمدیه

شناخت بحث حقیقت محمدیه نقش بنیادینی در فهم ولایت انسان کامل دارد، این حقیقت که عين ثابت اسم جامع الله است، امری ازلی و ابدی می‌باشد که ظهور عینی و خارجی آن پیامبران وانسان‌های کامل در هر زمانی می‌باشند.

حکمت

حكمت عبارت است از قضاياى حقّه مطابق واقع از آن جهت كه سعادت انسان را شامل است، مانند معارف حقّه إلهيّه در مبدأ و معاد، و معارفى كه حقايق عالم طبيعت را از آن جهت كه با سعادت بشر ربط دارد روشن مى‌كند.

حکمت متعالیه

حکمت متعالیه را برهان، عرفان و قرآن تشکیل می دهد، و به همان جهت که حکمت متعالیه رئیس همه علوم است حکیم متألّه نیز سیّد علماء می باشد. جامعیّت حکمت متعالیه در این است که هم اهل شهود را سیراب می کند و هم اهل بحث را به علم یقینی نائل می سازد.