علم جفر علمی است که بوسیلۀ آن می‌توان امور غیبیه را کشف نمود و از اوضاع و حوادث خبر داد، علم جفر واقعی نزد أمیرالمؤمنین و پس از ایشان نزد أئمه علیهم السلام بوده و آن‌ها این علم را به برخی از خواص که دارای مقام طهارت باطنی بودند تعلیم داده و از تعلیم به نا اهلان به شدّت منع می‌کردند. این علم امروزه نیز یافت می‌شود ولی معمولا به صورت ناقص بوده و نمیتوان از آن مغیبات را به صورت قطعی کشف نمود.
اصول و اساس علم جفر را بر روى پوستى نوشته‌اند، و جفر به معنى پوست گوسفند است، فلهذا علم مكتوب درون آن به نام جَفْر نامگذارى شده است.
اصول و قواعد جَفْر، اصول و قواعد صحيح و متقنى بوده است كه از آن مى‌توانستند استكشاف امور غيبيّه و حل مسائل مشكله را بنمايند و از اوضاع و حوادث خبر دهند، ولى چون اطلاع بر اسرار و مغيبات نياز به نفوس طاهره دارد لهذا اختصاص به ائمه عليهم السلام داشته است؛ و آنان به بعضى از خواص خود كه داراى مقام طهارت باطنى شده بودند و فقط آن را در اطلاع بر امور حسنه و خيريّه استعمال مى‌كردند تعليم مى‌نمودند، و از تعليم به نااهل يعنى آنان كه داراى طهارت نفس نشده بودند اجتناب مى‌نمودند، و به شدت از استعمال آن منع و تحذير مى‌فرمودند. علم جفر واقعى نزد مولانا أمير المؤمنين عليه السّلام بود، و پس از آن حضرت نزد امامان شيعه عليهم السلام. و امروزه نيز علم جَفْر يافت مى‌شود، ولى چون ناقص است استكشاف حتمى از آن به دست نمى‌آيد. و شايد صحيح آن نزد بعضى از نفوس مطهّره باشد كه از اطلاع عموم دور مى‌باشند.
حقير قبل از تشرف به نجف اشرف نزد يكى از دانشمندان ورزيده و متبحّر در علوم غريبه از احضار ارواح و علم رَمْل و جفر در طهران[۱] مدت قريب يك ماه به تعلم علم رَمْل پرداختم. او به من بسيار علاقمند بود و مى‌خواست پس از پايان رَمْل علم جَفْر را نيز بياموزد و اصرارى هم بر اين داشت. مى‌گفت: من اولاد ذكور ندارم و مى‌ترسم بميرم و همه اين علوم من ضايع گردد.
حقير ديدم فرا گرفتن علم رَمْل به طور كامل دو سال وقت لازم دارد، تا چه برسد به جَفْر كه مهم‌تر و مشكلتر است. و قصد من اين علوم نيست. اين علوم مرا از مقصد اصلى كه عرفان الهى است باز مى‌دارد. ما اگر صد سال هم عمر كنيم و همه را در راه عرفان و شناخت معبود مصرف كنيم، تازه كم آورده‌ايم، چگونه كه عمر خود را در راه تحصيل به مغيبات به هدر بدهيم. فلهذا آن درس را ترك گفتم، و علّت ديگر آنكه در وقت فرا گرفتن اين علم، ديدم در خود احساس تاريكى مى‌كنم و سنگينى قلب آزار مى‌دهد.
اين جانب دنبال كيميا هم نرفتم و يكى از أعاظم روزى خواست به حقير كيميا بدهد قبول ننمودم؛ چرا كه ديدم براى حقير جز اتلاف عمر و سرگرمى به امور ماديّه و دنيويّه ما حصلى در بر ندارد.
سيّد ابن طاووس در «كشف المحجّة» از جمله وصاياى او نسبت به دو فرزندش على و محمّد اين است كه: «من شما را وصيّت مى‌نمايم كه دنبال تحصيل علم كيميا نرويد! دنبال تحصيل علم معرفت و خداشناسى برويد كه آن كيمياى حقيقى مى‌باشد. جدّ شما أمير المؤمنين عليه السّلام داراى علم كيميا بود، ولى ابداً ديده نشد كه بدان عمل نمايد. او دنبال كيمياى واقعى رفت و به عرفان خدا رسيد. شما هم فرزندان او هستيد، بايد از او پيروى نمائيد!»
مطالب مرتبط: کتاب جفر، مصحف علی علیه السلام، کتاب جامعه، لوح فاطمه سلام الله علیها، مصحف فاطمه سلام الله علیها، علم بلایا و منایا.
۱. مرحوم مغفور خلد آشيان آقا ميرزا ابو تراب عرفان