آيا در معاد جسماني، خداوند با چشم عادي ديده مي‌شود؟
منبع: نسیم اندیشه دفتر دوم - صفحه ۳۳ تا ۳۶
معراج و معاد، جسمانی و روحانی است. در جریان معاد حتماً حسّ، چشم و گوش وجود دارد؛ ولی خدا جسم نیست که دیده شود. انسان با چشم ظاهر اشیای مادی را می‌بیند؛ ولی از دیدن باطن آنها ناتوان است؛ چه رسد به دیدن موجودات غیر مادی، پس در معاد جسمانی انسان خدا را با جان خود درک می‌کند.
قرآن کریم نیز فرمود:
(لا‌تُدرِکُهُ الاَ‌بصرُ وهُوَ یُدرِکُ الاَ‌بصرَ وهُوَ اللَّطیفُ الخَبیر) [۱] ؛
هیچ چشمی او را درک نمی‌کند، حال آنکه او همه بینندگان را مشاهده می‌کند و او لطیف و به همه چیز آگاه است.
این آیه چهار بخش است:
یکم. چشم‌ها خدا را نمی‌بینند، زیرا او موجودی مجرد است. او چشم‌آفرین است، از این‌رو به چشم نخواهد آمد.
دوم. خدا چشم‌ها را ادراک می‌کند و با دیدن چشم، امانت و خیانت چشم را هم درک می‌کند. او می‌داند که نگاه کدام انسان، با مهربانی همراه است و کدام با خشم و غضب؛ به نامحرم نگاه می‌کند یا خیر؛ استراق بصر دارد و...: (یَعلَمُ خائِنَةَ الاَ‌عیُنِ وما تُخفِی الصُّدور)[۲]، حتی آنچه در درون دل‌ها نهان است، می‌بیند و می‌داند.
سوم. چون لطیف و مجرد است، چشم او را نمی‌بیند.
چهارم. چون خبیر است، همه چشم‌ها را می‌بیند.
البته ما در قیامت خدا را می‌بینیم؛ ولی نه با چشم مادّی. همه ما در خواب چیزهایی را می‌بینیم و می‌شنویم، اما این دیدن و شنیدن، با چشم باطن و جان آدمی صورت می‌گیرد.
بعضی اشخاص چشم و گوشی سالم دارند، ولی قرآن کریم آنها را کر، کور و گنگ معرفی می‌کند: (صُمٌّ بُکم عُمی فَهُم لا‌یَعقِلون). [۳]
در حقیقت قرآن کریم به چشم و گوش باطنی انسان اشاره دارد. کسی که نشنود، حرف زدن هم نمی‌آموزد؛ یعنی گنگ است. دربیان قرآن، بعضی به سخنان معلم الهی گوش ندادند، و سخنان الهی را نیاموختند، به همین دلیل حرف زدن نمی‌دانند و گنگ هستند.
به هر حال، انسان با چشم باطن، خدا را در قیامت می‌بیند و اگر در دنیا کور باطن بود، در قیامت هم کور وارد محشر می‌شود. قرآن کریم در باره این گروه فرمود:
(ونَحشُرُهُ یَومَ القِیمَةِ اَعمی)[۴]؛ روز قیامت آنها را کور وارد محشر می‌کنیم، آنگاه اعتراض می‌کنند که خدایا! چرا ما را کور محشور نموده‌ای، در حالی که در دنیا بینا بودیم؛
(قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرتَنی اَعمی وقَد کُنتُ بَصیرا)[۵]؛ تو در دنیا کور بودی (کوری باطن) و معارف الهی و حقایق معنوی را درنیافتی و راه باطل را انتخاب کردی.
قیامت، محل ظهور حقایق است و باطل در آن راه ندارد و اگر انسان حقایق را در دنیا نبیند، در آخرت هم نمی‌تواند ببیند، ازاین‌رو، این شخص جهنم و شعله آن را به خوبی می‌بیند و هراسناک می‌شود؛ ولی انبیا، اولیا و بهشت را نمی‌بیند.
مرحوم ابن‌بابویه از ابوبصیر شاگرد امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که او خدمت آن حضرت عرض کرد:
آیا در قیامت می‌توان خدا را دید؟ حضرت در پاسخ فرمود: آری، بلکه پیش از قیامت هم می‌توان دید. عرض کرد: چگونه؟ فرمود: روز «اخذ میثاق»، یعنی روزی که خداوند در مورد آن فرمود: (واِذ اَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنی ءادَمَ مِن ظُهورِهِم ذُرِّیَّتَهُم). [۶] در قیامت می‌توان خدا را دید ؛ ولی نه با چشم سر، بلکه با چشم جان.