کتاب صراط مستقیم تقریر صحیح بیانات صدرالمتألهین دربارۀ «صراط» و تبیین ده‌ها خطا و مغالطه حجةالاسلام و المسلمین سید جعفر سیدان در فهم کلام صدرا است اما بخش عمدۀ کتاب به موضوع چگونگی برخورد با نقل (آیات و روایات) در اصول عقائد و بررسی آیات و روایات در مسأله صراط می‌باشد.
کتاب «صراط مستقیم؛ نقد مبانی مکتب تفکیک براساس تقریر حجةالاسلام و المسلمین سید جعفر سیدان» تألیف حاج شیخ محمد حسن وکیلی می‌باشد.
نویسنده، این کتاب را در پاسخ به آنچه خود «نسبت ناصحیح به پاسدار بزرگ مکتب تشیع؛ صدرالمتألّهین»[۱] می‌داند نگاشته است.
گر چه اصل این کتاب تقریر صحیح بیانات صدرالمتألهین دربارۀ «صراط» و تبیین ده‌ها خطا و مغالطه حجةالاسلام و المسلمین سید جعفر سیدان در فهم کلام صدرا است اما بخش عمدۀ کتاب به موضوع چگونگی برخورد با نقل (آیات و روایات) در اصول عقائد و بررسی آیات و روایات در مسأله صراط می‌باشد.
سال ۱۳۸۱ کتابی با نام «معاد: سلسله دروس استاد معظم حاج سید جعفر سیدان» در مشهد به چاپ رسید که در آن تلاش شده تا با بررسی اندیشه‌های ملاصدرا دربارۀ معاد و مقایسۀ آن با آیات و روایات، عدم تطابق آنها با معارف اسلامی به اثبات برسد.
استاد حاج شیخ محمد حسن وکیلی که از دانش‌آموختگان فلسفۀ صدرایی می‌باشند، پس از شرکت در درس مؤلف کتاب معاد و بحث با ایشان و نهایتاً ناامیدی از به ثمر رسیدن بحث شفاهی، نهایتاً در رمضان ۱۴۲۷ [مهر ماه ۱۳۸۵] به تألیف کتاب «صراط مستقیم» مبادرت می‌ورزند.
برای آگاهی بیشتر از این ماجرا رجوع کنید به ماجرای تالیف کتاب صراط مستقیم
این کتاب دارای سه مقدمه، چهار فصل، یک خاتمه و یک ضمیمه با نام «مکتب تفکیک؛ روش فقهای امامیّه یا اخباریان؟» است.
مقدمۀ اول از استادِ مؤلف؛ آیت الله شیخ علی رضایی طهرانی است که در آن ابتدا به شش شبهۀ معروف دربارۀ فلسفه اسلامی پاسخ گفته و سپس به سیر پیدایش مکتب تفکیک پرداخته و در آخر به امتیازات کتاب صراط مستقیم و ثمرات تألیف آن می‌پردازد.
متن مقدمه آیت الله رضایی طهرانی بر کتاب صراط مستقیم.
مقدمه دوم، مقدمه‌ای است کوتاه از دیگر استادِ مؤلف؛ حجةالاسلام و المسلمین شیخ مهدی زمانی که در آن به وظیفۀ حوزه‌های علمیه در تبیین معارف الهی پرداخته و سپس معتقد است کتاب صراط مستقیم با این هدف نگاشته شده و از عهده آن برآمده است.
سومین مقدمه، اثر خودِ نویسنده دربارۀ ماجرای نگاشتن کتاب صراط مستقیم، انتقاداتی بر مشی فکری ـ رفتاری اصحاب مکتب تفکیک و معرفی اجمالی کتاب است.
اما فصول چهارگانۀ کتاب
فصل اوّل دربارۀ مقدّمات و نکاتی است که در استفاده از مدارک نقلی در اصول عقائد ـ و خصوصاً مبحث صراط ـ مورد توجّه قرار گیرد، و در خلال آن ارزش مدارک نقلی در اعتقادات اجمالا تبیین می‌شود. این فصل در دوازده مقدمه تدوین شده و در حکم مقدمه برای فصل دوم است.
فصل دوّم به بررسی قسمتی از روایات جمع‌آوری شده در مبحث صراط و ارائه یک نمونه عینی از بررسی مدارک نقلی در اعتقادات می‌پردازد.
در فصل سوّم فرمایش صدرالمتألّهین در مسأله صراط تقریر و شرح شده و تلاش شده است که ظرائف آن، روشن گردد.
در ابتدای این فصل تصریح شده‌است که
غرض از این فصل صرفاً بیان و توضیح فرمایش مرحوم صدرالمتألّهین است تا نسبت‌های ناصحیحی که به ایشان داده شده است دفع شود، نه دفاع و تأیید نظر ایشان.[۲]
و در ابتدا، برای مقایسه بین آنچه صدرا دربارۀ صراط فرموده‌اند با آنچه اکابر علمای شیعه بیان داشته‌اند، سخنان آنان عیناً نقل شده است. سخنان کسانی مثل شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، ابن شهر آشوب، خواجه نصیرالدّین طوسی، محقق حلّی، علّامه حلّی و فاضل مقداد قدس الله اسرارهم (این بخش از خواندنی‌ترین بخش‌های این کتاب است.)
در فصل چهارم عبارات کتاب «معاد» اثر حجةالاسلام و المسلمین سیدان در نقد نظر صدرالمتألّهین، و اثبات تغایر آن با مکتب وحی نقل گردید، و با توجّه به مطالب فصل دوّم و سوّم نقد گردیده است.
خاتمه کتاب به بررسی و نقد جایگاه عقل از دیدگاه مدرّس محترم کتاب «معاد» می‌پردازد.
حجة الاسلام و المسلمین شیخ محمد حسن وکیلی در این کتاب معتقد است که مکتب تفکیک به تقریر مدرّس محترم کتاب «معاد» آمیخته‌ای از خطا و اشتباه در چهار زمینه است:
۱ ـ عدم شناخت صحیح نسبت به جایگاه نقل و ناآشنائی با تاریخ تدوین حدیث شیعه و اموری که برای استفاده از نقل به آن محتاجیم
۲ ـ کوتاهی و قصور در بررسی مدارک نقلی
۳ ـ نگرشی ناصحیح به جایگاه عقل در کشف واقع به اعتقاد به ناکارآمدی آن
۴ ـ کوتاهی و قصور در فهم کلمات حکماء و براهین عقلی [۳]
این کتاب تأثیر فراوانی بر مخالفان عرفان و حکمت گذارد و آنان را سخت پریشان کرد تا جایی که مدتها یکی از مباحث داغ حوزه علمیه خراسان، مطالب این کتاب بود زیرا
اولاً: مقام علمی مهمترین پرچمدار جریان تفکیک یعنی حجةالاسلام و المسلمین سید جعفر سیدان و بالتبع سایر پیروان این جریان مورد تردید جدی قرار گرفته بود.
ثانیاً: در این کتاب به خوبی نشان داده شد که مخالفان عرفان و حکمت ـ گر چه سخت مدعی فلسفه‌دانی هستند ـ اما در واقع از این معارف فرسنگ‌ها فاصله دارند.
ثالثاً: نویسنده با طرح ماجرای بیماری میرزا مهدی اصفهانی ، ضربه‌ای سهمگین به پایه‌گذار جریان تفکیک زده بود تا آنجا که از سوی مخالفین به بی ادبی متهم گشت. (بیماری مرحوم میرزا هیچ گاه مورد انکار مخالفان عرفان و حکمت قرار نگرفت!)
این مخالفتها سبب شد که تاکنون چند ردیه بر این کتاب نوشته شود:
به هر حال با وجود همۀ تندی‌ها و مخالفتها، می‌توان کتاب صراط مستقیم را اثری موفق در رسالت حوزوی مؤلف ارزیابی کرد زیرا:
این کتاب جریانی را رقم زد که طی آن، برای طلاب حوزه‌های علمیه ـ به ویژه حوزه علمیه خراسان ـ موضوع بطلان یا ارزش روش عرفانی و فلسفی بار دیگر زنده شد. (برگزاری همایشها و نشست‌های علمی متعدد و تألیف ده‌ها مقاله و چندین کتاب از هر دو سوی بحث، شاهد ما بر این مدعاست)
إحیای این بحث سبب شد تا اولاً مخالفان و موافقان تا حدّ زیادی در مدعیات و نقدهای خود بازنگری کرده و به بازسازی فکری مکتب خود بپردازند. ثانیاً طلاب جوان بتوانند با مقایسه هر دو جریان فکری، برای آینده علمی خود نیکوتر برنامه‌ریزی کنند. ثالثاً از همه مهمتر و میمونتر، مخالفان عرفان و حکمت بالاخره مجبور شدند به جای فریادهای انتقادی بر فراز منابر و در جمع‌های خصوصی دست به قلم شده و اندیشه‌های خود را بنگارند و در معرض عموم اندیشمندان قرار دهند (به تحقیق هیچ امری در دهه‌های اخیر به این اندازه در ترویج عرفان و حکمت مؤثر نبوده است!!)
نسخۀ pdf این کتاب را می‌توانید از اینجا و نسخۀ docx آن را با ویرایش جزئی از اینجا دریافت کنید.