خطبه شعبانیه رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم، از مشهورترین خطب آن حضرت است که دربارهٔ ارزش و جایگاه ماه مبارک رمضان و لزوم استفاده از این ماه عزیز در آخرین جمعه ماه شعبان ایراد گردیده. این خطبه در بسیاری از کتب معتبر حدیثی از امام رضا به نقل از امیرالمؤمنین علیهما‌السّلام نقل شده است.
ما در اینجا این خطبه را از کتاب شریف وسائل الشیعه (ج ۱۰، ص ۳۱۳) نقل نموده و ترجمه روان و گویای حضرت استاد حجةالاسلام‌والمسلمین حاج شیخ عبدالحمید واسطی را در ذیل آن می‌آوریم:
«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّه قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ
مردم! ماه خدا فرا رسید، ماهی که خداوند همه مردم را برای دست‌یابی به بهترین بهره‌برداری از عمر دعوت کرده‌است، برای دست‌یابی به کمالات، برای دست‌یابی به عفو و بخشش. این ماه، برترین ماه‌ها نزد خداست؛ روزهایش برترین روزها و شب‌هایش برترین شب‌ها و هر دقیقه‌اش برترین زمان‌هاست.
هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ
این ماهی است که به میهمانی خدا دعوت شده‌اید و از زمره کسانی قرار گرفته‌اید که خداوند به آنها عنایت ویژه می‌کند و از آنها پذیرایی می‌نماید.
أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ
نَفَس‌های شما در این ماه، ثواب توجه به خدا را دارد؛ خواب شما در این ماه، ثواب عبادت کردن دارد؛ کم‌ترین کارهای خوبی که در این ماه انجام می‌دهید بیشترین پاداش را خواهد داشت و دعاهای شما در این ماه بیشتر از همیشه قبول خواهد شد.
حال که چنین موقعیتی فراهم است، با دلی که فقط متوجه خداست و شوق به سوی او دارد، از خداوند بخواهید شما را برای روزه گرفتن و قرآن خواندن یاری کند، چرا که روزه گرفتن و قرآن خواندن، قدرت ویژه برای جلب بخشش خداوند دارند
فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ
بدبخت کسی است که در این ماه از این بخشش بیکران الهی محروم بماند.
وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَکُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ وَ تَحَنَّنُوا عَلَی أَیْتَامِ النَّاسِ یُتَحَنَّنْ عَلَی أَیْتَامِکُمْ
کسانی که در دنیا کارهای خوب انجام نداده‌اند در روز قیامت گرسنه و تشنه خواهند بود؛ شما بیایید و با گرسنگی و تشنگی‌ای که در این ماه می‌کشید، به یاد گرسنگی و تشنگی روز قیامت بیفتید و از امروز به فکر چاره و عمل صالح باشید!
از کارهای خوب در این ماه، به این موارد توجه ویژه داشته باشید: به نیازمندان رسیدگی کنید؛ به بزرگترها احترام بگذارید؛ رعایت حال کوچکترها را بکنید؛ به فامیل و خویشاوندان خود سرکشی کنید؛ زبان خود را نگه دارید؛ چشم‌ها و گوش‌هایتان را از گناه حفظ کنید؛ دست مهربانی بر سر ایتام بکشید تا دیگران نیز با شما چنین کنند.
وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَی عِبَادِهِ یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ
در این ماه، با تمام وجود فکر و قلب‌تان را متوجه خداوند کنید؛ در زمان نمازها که بهترین موقعیت‌هاست و خداوند با رحمتش بر بندگان تجلی می‌کند، دست‌هایتان را به آسمان بلند کنید و از خداوند بخواهید که لقاء خودش را به نصیب شما کند.
زمان نمازها زمانی است که خداوند به زمزمه‌های بندگانش گوش می‌دهد و وقتی او را صدا می‌زنند با تمام وجود پاسخ می‌دهد و تقاضاهای آنها را اجابت می‌کند.
أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ وَ ظُهُورَکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ
مردم! روح شما آزاد نیست! گرفتار افکار و احساس‌ها و رفتارهای نادرستی است که دارید؛ در این ماه افکار و احساس‌ها و رفتارهای خود را تغییر بدهید و به رضای خداوند متصل کنید تا روح خود را آزاد کنید.
ای مردم! سبک‌بار نیستید! بار اشتباهات و خطاها بر پشت شما سنگینی می‌کند و نمی‌گذارد راه سعادت را طی کنید، در این ماه سجده‌هایی طولانی‌تر از معمول داشته باشید و با این سجده‌ها بار خود را سبک کنید؛ خداوند به عظمتش قسم خورده‌است که از خطاهای نمازگذاران و سجده‌کنندگان چشم‌پوشی کند و در روز قیامت که همه در برابر پروردگار حاضر می‌شوند و باید پاسخ‌گوی اعمالشان باشند و از اعمالشان هراس و وحشت دارند، این سجده‌کنندگان ترسی نخواهند داشت.
أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِهِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ ص اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ
ای مردم! هر که در این ماه به روزه‌داری افطار بدهد، ثواب کسی را دارد که فردی را از مرگ نجات داده باشد و خداوند گناهان او را می‌بخشد. به‌هر مقدار که توان دارید افطاری بدهید، حتی اگر یک لیوان آب یا یک دانه خرما باشد، همین جرعه آب یا دانه خرما بار گناهان را از شما دور می‌کند.
أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ
هر که در این ماه خوش‌اخلاق‌تر بشود، مجوّز عبور از صراط در روز قیامت به او داده می‌شود، صراطی که بسیاری در عبور از آن خواهند لغزید!
هر که در این ماه بار مسئولیت بر دوش زیردستانش را کمتر کند خداوند در حساب‌رسی به اعمال او اغماض خواهد کرد.
وَ مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ
هر که در این ماه مواظب باشد تا دیگران از او ناراحت نشوند با غضب خداوند روبرو نخواهد شد. هر که در این ماه به یتیم‌ها رسیدگی کند خداوند در روز قیامت به او لطف و عنایت خواهد داشت.
وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِصَلَاةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ
هر که در این ماه جویای احوال خویشاوندانش باشد خداوند در روز قیامت رحمتش را بر او سرازیر خواهد کرد و هر که نسبت به خویشاوندانش بی‌اعتنا باشد خداوند در روز قیامت نسبت به او بی‌اعتنا خواهد بود.
وَ مَنْ أَدَّی فِیهِ فَرْضاً کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّی سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ
نمازهای واجب در این ماه هفتاد برابر ثواب خواهد داشت و هر که در این ماه به نمازهای مستحب توجه داشته باشد سند آزادی از مجازات خداوند را به‌دست خواهد آورد.
هر که در این ماه، بیشتر بر من صلوات بفرستد در روز قیامت که زندگی و عمر مردم قیمت‌گذاری می‌شود زندگی و عمر او قیمت بسیار خواهد داشت در حالی که اکثر مردم با عمری بی‌ارزش در آخرت مواجه می‌شوند،
وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیَةً مِنَ الْقُرْآنِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ
هر که در این ماه یک آیه از قرآن بخواند ثواب خواندن کل قرآن را به او خواهند داد.
أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَنْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْکُمْ وَ الشَّیَاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُسَلِّطَهَا عَلَیْکُمْ
مردم! درهای بهشت در این ماه باز است از خداوند بخواهید که هیچگاه آنها را بر شما نبندد و درهای جهنم در این ماه بسته‌است از خداوند بخواهید که هیچگاه آنها را بر شما باز نکند؛ شیاطین در این ماه در بند شده‌اند از خداوند بخواهید که هیچگاه آنها را بر شما مسلط نکند.
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فَقُمْتُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّه
امیرالمومنین علیه‌السلام برخاست و پرسید: ای رسول خدا! برترین و بهترین کارها در این ماه چیست؟
حضرت فرمود: مقاومت در برابر خواسته‌های غلط نفس.