عرفان و حکمت
عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت
تبیین عقلی و نقلی عرفان و حکمت و پاسخ به شبهات
صفحه‌اصلیدانشنامهمقالاتتماس با ما

علامه طباطبایی از نگاه بزرگان

فهرست

علامه طباطبایی از نگاه بزرگان

رهبر فقید انقلاب

به مناسبت ارتحال علامه:

«من قبلا باید از این ضایعه ای که برای حوزه های علمیه و مسلمین حاصل شد و آن رحلت مرحوم علامه طباطبایی است اظهار تاسف کنم و به شما و ملت ایران و خصوص حوزه های علمیه تسلیت عرض کنم خداوند ایشان را با خدمتگزاران به اسلام و اولیای اسلام محشور فرماید و به بازماندگان و متعلقین و شاگردان ایشان صبر عنایت فرماید.»[۱].

مقام معظم رهبری حضرت آیةالله خامنه‌ای(مدظله العالی)

«او مجموعه ای از معارف و فرهنگ اسلام بود؛ فقیه بود؛ حکیم بود؛ آگاه از اندوخته های فلسفی شرق و غرب بود؛ مفسر قرآن بود؛ از علوم اسلامی، یعنی علومی که از اسلام نشأت گرفته یا از آن تغذیه کرده است، مطلع بود: از اصول، از کلام، ادبیات، از نجوم و هیئت و ریاضیات و از برخی علوم بی نام و نشان دیگر.

شخصیت او در لابه لای این دانستنی های بسیار، به کمک ریاضتی مداوم و درازمدت پرورده، صیقل یافته و پرداخته شده بود. از کسانی بود که تنها مکتب جامعی چون اسلام می تواند امثال او را در دامان پربرکت خویش پرورش دهد. چهره معنوی او، سیمای پرصلابت مردی بود که ایمانی استوار و عرفانی راستین را با دانشی گسترده و عمیق توام ساخته و با آمیزه شگفت وجود خویش، ثابت کرده بود که اسلام می تواند سوز درون دلسوختگان شیفته را با عقل راسخ فرزانگان فرهیخته یکجا گرد آورد.

او تلاش و جهاد بی انتها و خاموش نشدنی خود را هم به این معجون الهی درآمیخته بود. در یکی از حساس ترین دوران های حیات اسلام و تشیع، جانانه به دفاع از حریم معنویت اسلامی و حکمت و معرفت الهی برخاسته و مفاهیم زیبای اجتماعی اسلام را از آیات کلام الهی استخراج کرده و به عرضه کامل و جامع اسلام پرداخته بود.

او که در سفره متاع ارزنده حوزه علمیه قم در شمار درخشنده ترین گوهرها بود و به آن مدرسه اسلامی پربرکت ارزش می بخشید تنها به آن حوزه محدود نشده بود و به تدریج در همه حوزه های علمی و در هم محافل اسلامی و در سطح وسیع جامعه، حضور خود را مجسم تر و برجسته تر می ساخت، معارفی که از زبان و قلم او بر صفحه دل ها و کاغذها نقش بسته بود از صدها و هزارها زبان و با صدها و هزارها بیان در همه جا منتشر می گشت و به همه کس علم و معرفت می آموخت...

...این چشمه جوشان و فیاض دانش و عرفان و تقوای اسلامی، در راه تعلیم و تربیت شاگردانی که هر یک در عالم اسلام دانشمندی برجسته اند، توفیقی کم مانند داشته است... »[۲].

مرحوم حضرت آیةالله خویی(ره)

او یک مغز متفکر و انسان فوق العاده قوی و نیرومندی است ... علامه طباطبایی، خویشتن را قربانی قرآن نمود.

حضرت آیةالله جوادی آملی (دامت برکاته)

ـ علامه طباطبایى از نوادر مفسرانى بود که غواصانه وارد دریاى قرآن شد، ماهرانه گوهر شناسی کرد و قادرانه گوهرها را عرضه کرد و براى دیگران رهاورد فراوانى آورد.

ـ انسی که علامه با قرآن داشت به طوری بود که قرآن را مظهر «لیس کمثله شیء» خدا می دانست و او همواره تبیین می کرد که قرآن کتابی خودکفا در مقام اثبات است.

ـ مردم سالاری، انواع حکمت، معرفت شناسی حسی، تجریدی، تجدیدی فلسفی، عرفان نظری، معرفت شناسی شهودی همه و همه را می توانیم در تفسیر علامه ببینیم؛ ایشان در آن دوره نیز به مردمسالاری توجه داشتند.

علامه حسن زاده آملی(دامت برکاته)

ایشان از اولیاءالله بودند، همواره در حضور، در مراقبت، در توجه بودند ... علامه طباطبایی بدون گزاف و بدون اغراق در فن اصول و فقه هر دو مجتهد بود.

به محضر مبارک جناب آیةالله حاج شیخ محمد تقی آملی ـ رضوان الله تعالی علیه ـ مشرف شدم که سخن از علامه طباطبایی، به میان آوردم. مرحوم آقای آملی به من فرمودند:

«آقا، اگر کسی باید در تحت تصرف و تعلیم کاملی به جایی برسد و قدمی بردارد، من برای شما بهتر از جناب آقای طباطبایی، کسی را نمی شناسم...».

حضرت آیةالله مصباح یزدی(دامت برکاته)

شخصیت علامه طباطبایی خیلی استثنایی است. جمله ای از مرحوم آقای صدوقی رضوان الله علیه به یادم آمد که زمانی سالها پیش از پیروزی انقلاب، در محضرشان بودم و سخن از تفسیر المیزان به میان آمد ایشان فرمودند اگر آقای طباطبایی از حوزه قم حذف شود امتیازی برای حوزه قم باقی نمی ماند.[۳]

حضرت آیةالله سبحانی(دامت برکاته)

«از نظر علمی و فرهنگی نباید مرحوم علامه طباطبایی را یک فرد به حساب بیاوریم؛ چرا که ایشان به تنهایی خود یک امت بود... از نظر اشاعه فرهنگ اسلامی و تحکیم آن در عصر کار امتی را انجام داد.»

حضرت آیةالله مکارم شیرازی(دامت برکاته)

ـ علامه طباطبایی، به عنوان مفسری توانا، مطابق با آیات قرآنی و تفاسیر آن، پاسخگوی شبهات عصر خود بود.

ـ علامه طباطبایی علاوه بر پایه گذاری علوم تفسیری و عقلانی در حوزه های علمیه، در اخلاق و مبانی اخلاقی زبانزد بودند و در زندگی خویش بر این باور بودند که باید قبل از نقد دیگران، ما خود به نقد خود بپردازیم.

ـ علامه طباطبایی با تلاش و مجاهدت خود با توجه به جریانات ضد دینی در عصر خود، کتاب اصول فلسفه به روش رئالیسم را نوشتند که پاسخ کوبنده ای به تفکرات کمونیستی و ماتریالیستی به شمار رفت.

حضرت آیةالله نوری همدانی(دامت برکاته)

تفسیر قرآن ایشان (علامه طباطبایی) به ویژه تفسیر المیزان کتاب بسیار با عظمتی است. مطالب اعتقادی، تاریخی، اجتماعی، فلسفی و همه گونه مطالب علمی را دارا می باشد و تا به حال در اسلام تفسیری به این جامعیت نوشته نشده است.

آیةالله شهید مطهری اعلی الله مقامه می فرمودند:

«صد سال بعد از این، اهمیت و عمق مطالب تفسیر المیزان برای مردم روشن خواهد شد».

جامعیت این تفسیر به اندازه ای است که از همه علوم در آن یافت می شود. دو چیز باعث جامعیت این کتاب شده است: نخست وسعت علوم و اطلاعات آیةالله طباطبایی و دوم خلوص نیت، تقوا و اخلاق ایشان.

ـ علامه طباطبایی به لحاظ اخلاقی ویژگی های خاصی داشت و در زمینه اخلاق و خودسازی کار کرده بود. او حماسه اخلاقی عجیبی داشت و به اهل بیت عشق می ورزید.

ـ علامه طباطبایی از نوادر روزگار در زمینه اخلاق و علم بود. او با امام خمینی رفت و آمد بسیاری داشت و امام خمینی نخستین شخصیتی بود که پس ازدرگذشت علامه طباطبایی برای او مجلس ختم گرفت.

مرحوم آیةالله سید محمد هادی میلانی(ره)

«اگر کسی علمیت و پایه دانش علامه طباطبائی را داشت، ادعاهای چنان و چنان می کرد، اما ایشان دم نمی زند.»

«در عالم تشیع، کسی به جامعیت آیةالله طباطبائی، یا بی نظیر است یا کم نظیر.»

مرحوم محمد جواد مغنیه(ره)(نویسنده معروف لبنان)

«... از وقتی که المیزان بدست من رسیده است، کتابخانه من تعطیل شده و پیوسته روی میز مطالعه من کتاب المیزان [علامه طباطبایی] قرار دارد. »

استاد شهید علامه مطهری(ره)

این مرد واقعاً یکی از خدمتگزاران بسیار بزرگ اسلام است، او به راستی مجموعه تقوا و معنویت است، در تهذیب نفس مقامات بسیار عالی طی کرده... کتاب تفسیر المیزان ایشان یکی از بهترین تفاسیری است که برای قرآن مجید نوشته شده است... من می توانم ادعا کنم که بهترین تفسیری است که در میان شیعه و سنی از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است... تفسیرالمیزان همه اش با فکر نوشته نشد، من معتقدم که بسیاری از این مطالب از الهامات غیبی است، کمتر مشکلی در مسائل اسلامی و دینی برایم پیش آمده که کلید حل آن را در تفسیر المیزان پیدا نکرده باشم. »

حضرت آیةالله ابراهیم امینی(دامت برکاته)

علامه طباطبایی از آن شخصیت هایی است که در تمام رشته های علمی، فلسفی و اسلامی تخصص و تبحر داشته، شخصیت کم نظیری در میان علمای اسلامی است. علامه طباطبایی، تنها یک دانشمند نبود بلکه یک عالم ربانی و مهذّب و یک انسان کامل، با تقوا و با فضیلت بود.

مرحوم آیةالله موسوی همدانی(مترجم المیزان)

هیچ به یاد ندارم در طول بیست و چند سال معاشرتم با علامه طباطبایی برای طلبه‌ای که وارد می شد؛ تمام قامت بلند نشوند و نیز مراقبتی که ایشان از زبان خود داشتند.

مرحوم آیةالله علی اکبر مرندی(ره)

عارف ناشناخته، آیةالله علی اکبر مرندی ـ که خود از شاگردان آیةالله قاضی بود ـ نیز جویندگان راه هدایت را به مرحوم علامه ارجاع می داد، و گاهی می فرمود:

«خداوند متعال، لطف بزرگی به من کرد که دو هم حجره خوب نصیب من کرد.»

و منظورش از دو هم حجره، علامه طباطبائی و برادرش آیةالله الهی طباطبائی بود؛

و درباره آن زمان می گفت:

« با آقایان طباطبائی ها، چهارشنبه جلسه داشتیم؛ چه جلساتی بود! چه سخنان لطیف و ظریفی آن جا مطرح می شد».

یک بار آیةالله مرندی برای معالجه به تهران مسافرت کرد و از آن جا به قم و زیارت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام هم مشرف شد. سپس به فرزندش ـ که همراهش بود ـ فرمود:

« مرا به خانه علامه ببرید».

در خانه علامه را که زدند، شخصی آمد و در را باز کرد. مرحوم آیةالله مرندی پرسید: « علامه تشریف دارند؟ » او پاسخ مثبت داد و سپس آیةالله مرندی فرمود. « به علامه اطلاع دهید که علی اکبر مرندی دم در است».

در این هنگام، علامه سراسیمه، با آن رعشه‌ای که دستشان داشت، تشریف آورده و گفتند: « آقا علی اکبر مرندی تویی؟! خودتی؟! » آن گاه روبوسی و مصافحه کردند و همان دم در گریستند. سپس چند ساعت با هم خلوت کردند.

مرحوم آیةالله علی معصومی(ره) ( مشهور به آخوند همدانی)

ـ «من مردی بی هواتر از این مرد (علامه طباطبائی) ندیدم».

ـ «ما همواره علامه طباطبائی را در سکوت می دیدیم تا آن که شبی در خارج شهر مقدس مشهد، در محلی که همواره آیةالله میلانی و عده ای دیگر با علامه طباطبائی بودیم. به مناسبت، مسأله ای پیش آمد و آیةالله طباطبائی دو ساعت تمام بیاناتی فرمودند و به طور مفصل نکاتی گفتند». پس از پایان سخنانشان، عرض کردم: «من در اعمال ـ به ظاهر ـ شب جمعه خوانده بودم که هر کس فلان عمل را انجام دهد، خداوند به وی گنجی عنایت می فرماید یا از مال یا از علم. من چون مال نمی خواستم، آن عمل را به جا آوردم تا خداوند گنج علم را نصیب من گرداند. لله الحمد والشکر، امشب به آن مراد رسیدم و گنج علم را پیدا کردم».

آیةالله محمدی گیلانی(دامت برکاته)

«این مرد عظیم والا همت [علامه طباطبایی] که زیر این چرخ کبود ز هر چه رنگ تعلق پذیر آزاد بود، همچون صالحان اسلاف خویش در فنون گوناگون معقول و منقول صاحب نظر و مبتکر بود.»

دکتر حداد عادل

در یکی از مسافرت های خارجی، دانشمندی مسلمان که اهل مالزی بود برخورد نمودم. دیدم او از حوزه های علمیه ما تنها یک چیز داشت و آن تفسیر المیزان علامه طباطبایی بود که اشتیاقی نسبت بدان داشت و می گفت از بیروت تهیه نموده ام و ما در آنجا به خود می بالیدیم که دانشمندی داریم که در عصر خود، جهانی شده است.

پانویس

۱. صحیفه امام، ج ۱۵، ص ۳۶۳

۲. پیام رهبری به مناسبت سالگرد ارتحال علامه طباطبایی

۳. سخنرانی آیةالله مصباح یزدی در همایش مبانی و روش تفسیری علامه طباطبایی