آیةالله سید عزالدین حسینی زنجانی از مبرّزين از قدماء شاگردان علّامه طباطبائى مى‌باشند كه ساليانى به دروس أسفار و شفاى آن مرحوم حضور يافته است. مردى است جامع بين علم و عمل و بين معقول و منقول: مفسّر قرآن كريم، وارد در ابحاث علميّه و فلسفيّه؛ و متعبّد بعبوديّت الهيّه و متخلّق به اخلاق حسنه مى‌باشند
منبع: پایگاه اطلاع رسانی مرجع عالی‌قدر آیةالله العظمی حاج سید عزالدین حسینی زنجانی
مرحوم حضرت آیةالله سید عزالدین حسینی زنجانی (رحمة الله علیه) در سال ۱۳۰۰ ه.ش درخاندان علم و فقاهت در شهر زنجان دیده به جهان گشود.
جد اعلای معظم له، آیة الله سید محمد مجتهد سردانی (رحمه الله علیه) فقیه متبع و مورد احترام مردم زنجان در عصر قاجار بودند که در طرد و دفع بابیت از زنجان نقش بسیار مهمی داشته‌اند.
والد ایشان مرحوم آیةالله سید محمود حسینی زنجانی (رحمة الله علیه) از علمای پارسا و از بزرگان حوزه بود.که سالها در نجف اشرف از محضر بزرگان آن حوزه مقدسه استفاده کرده و از دروس آیات عظام نائینی، آقا ضیاء عراقی، شیخ الشریعة اصفهانی، سید محمد کاظم یزدی (صاحب عروة) و به خصوص از درس آیةالله حاج شیخ محمدحسین غروی اصفهانی (کمپانی) بهره برده بود [۱]
و خود نیز شاگردان بزرگی را تربیت کرده بود. از مشهورترین شاگردان ایشان می توان به مرحوم آیةالله سید محمود طالقانی، مرحوم رضا روزبه زنجانی، استاد سید حجت هاشمی خراسانی و فرزند بزرگوارشان (سید عزالدین) اشاره کرد.
معظم له تحت نظارت و سرپرستی والد بزرگوار خود مقدمات و سطح و کمی از خارج را در زنجان فرا گرفته و از دروس مرحوم آیت الله شیخ حسین دین محمدی (از شاگردان مرحوم آخوند خراسانی) نیز استفاده بردند.
معظم له سپس به شهر مقدس قم عزیمت کردند و در شهرعلم و فقاهت قم در فقه و اصول از محضر آیات عظام: سید محمد حجت کوه کمری (به مدت ۱۴سال)، سید حسین طباطبایی بروجردی (قریب ۱۰سال)، سید صدرالدین صدر، سید احمد خوانساری و میرزا رضی زنوزی تبریزی تلمذ فرمودند.
ایشان همچنین دوره کامل حکمت متعالیه را در محضر رهبر فقید انقلاب، علامه سید محمد حسین طباطبایی و آیت الله شیخ مهدی مازندرانی تحصیل کرده و در دروس اسفار هر سه حکیم متاله حضور یافتند.
مرحوم علامه طباطبایی نخستین حواشی خود را بر اسفار بر چاپ سنگی اسفار متعلق به معظم له مرقوم کردهاند که این نسخه در گنجینه مخطوطات بیت معظم له نگهداری می‌شود. همچنین سلسله جلسات مباحثات شبانه با حضور علامه طباطبایی،که بعدا به جلسات اصول فلسفه و روش رئالیسم منتهی شد، به درخواست معظم له و در منزل ایشان در قم بنا گذاشته شده است.
مرحوم آقا سید عزالدین جهت استفاده از حوزه درسی بزرگان حوزه مقدسه نجف مدت کوتاهی نیز به این حوزه مشرف شده و از درس آیةالله العظمی سید عبدالهادی شیرازی ، آیةالله العظمی سید ابوالقاسم خویی و آیةالله العظمی سید محسن حکیم استفاده کردند.
معظم له در بین اساتید فقه و اصول خود بیش از همه از مشرب فقهی حضرت آیةالله العظمی حجت کوه کمری متاثر شده‌اند و همانند استادشان در جمع بین روایات متعارض تبحر و برجستگی خاصی داشتند.
معظم له بنا به درخواست حضرت والدشان از سال ۱۳۳۴ در زنجان مستقر شدند و در اداره حوزه علمیه و رسیدگی به امور شرعی و اجتماعی به مرحوم والد خود کمک می‌کردند. در سال ۱۳۴۲با نهضت رهبر فقید انقلاب همراه شدند و در منبر صراحتا از ایشان نام می بردند و ضمن ترویج مرجعیت ایشان سخنرانی های تندی بر علیه دستگاه حاکمه و قوانین طاغوتی ایراد می کردند که بالاخره دستگیر و مدتی در تهران همراه با برخی اعاظم (از جمله شهید مطهری، مرحوم محمد تقی فلسفی، مرحوم شیخ حسین لنکرانی) زندانی شدند.
در اثر تداوم فعالیت ها و سخنرانی های معظم له بر علیه رژیم شاه، از سال ۱۳۵۱ از طرف ساواک مجبور به اقامت اجباری در شهر مقدس مشهد شدند و در این شهر به فعالیت های علمی و سیاسی خود ادامه دادند و همراه با دیگر ارکان این حوزه مقدسه به مناسبتهای مختلف با صدور اعلامیه و در تظاهرات پیشاپیش مردم حرکت می کردند.
حضرت آیت الله زنجانی سطوح عالی دروس حوزوی را در حوزه های علمیه قم ، زنجان و مشهد تدریس کردند و بیش از سی سال در حوزه علمیه مشهد به تدریس خارج فقه و اصول ،تفسیر،کلام، عقاید و فلسفه مشغول بودند و بسیاری از افاضل حوزه و دانشگاه از دروس معظم له بهره مند بودند و تعدادی نیز به اخذ درجه اجتهاد از محضر ایشان نائل شدند.
مرحوم آیت الله زنجانی بنا به درخواست جمعی از مومنین و فضلاء حوزه در سال ۱۳۵۴ رساله عملیه خود را با عنوان رساله جامع الاحکام در مشهد مقدس منتشر کردند و جمعی از مؤمنین در تقلید به ایشان رجوع کردند.
پس از رحلت حضرت آیت الله العظمی اراکی، رساله فعلی با عنوان رساله توضیح المسائل در سال ۱۳۷۳ منتشر شد.
از مرحوم حضرت آیةالله حسینی زنجانی تاکنون چند اثر منتشر شده است که عبارتند از :
آثار فقهی و اصولی ایشان از جمله تقریرات دروس اصول و فقه آیات عظام حجت و بروجردی و نیز تعلیقه بر وسیلة النجاة آیةالله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی هنوز به زیور طبع آراسته نشده است.
علامه آیةالله حسینی طهرانی، در تتمۀ کتاب شریف مهر تابان در ضمن مذاکرات خود با علامه طباطبایی از ایشان دربارۀ مرحوم آیةالله سید محمود حسینی زنجانی چنین نقل می‌کند:
مرحوم امام جمعه زنجان رضوان الله عليه مردى جليل القدر، عظيم الشّأن، مؤدّب به آداب و خليق و نيكو سيرت بوده است و ما كراراً و مراراً محضر ايشان را دريافته‌ايم، وليكن سابقه آشنائى از نجف اشرف را با ايشان نداريم؛ بَدوِ برخورد و اوّلين ملاقات ما با ايشان در قم بود.
بطوريكه ايشان براى زيارت حضرت معصومه سلام الله عليها و ملاقات آقازاده خود حاج آقا عزّالدّين مشرّف شده بودند، و گويا ميل ديدار بنده را نيز داشتند. و بنده اشتياق زيارت ايشان را به محاسنى كه در غيبت از ايشان شنيده بودم داشتم، و اتّفاقاً روزى… ملاقات دست داد، و بدون سابقه قبلى همديگر را شناختيم، و از آن به بعد در مجالس عديده ملاقات‌هاى گرم و خوبى داشته‌ايم.
مردى بود بسيار بزرگوار و كريم النّفس، و متعبِّد و اهل مراقبه بود، و جمعى از اهل فهم و فضل و سلوك در بلده زنجان به يمن و بركت تربيت ايشان به كمالاتى رسيده‌اند. رَحمةُ اللهِ عَليه.
سپس علامه آیةالله حسینی طهرانی در تعلیقه می‌فرمایند:
آقازاده مرحوم امام جمعه زنجان رحمةُ اللهِ عَليه، رفيق شفيق و صديق ارجمند: حضرت آية الله حاج سيّد عزّالدّين زنجانى دامت بركاته هستند كه بعد از پدر، امامت جمعه شهر زنجان و زعامت حوزه علميّه آن شهر با ايشان بوده و اكنون در شهر مقدّس مشهد رضوى على ثاويه آلافُ التَّحيّةِ و الثَّناء اقامت دارند.
ايشان از مبرّزين از قدماء شاگردان علّامه طباطبائى رحمةُ اللهِ عَليه مى‌باشند كه ساليانى به دروس أسفار و شفاى آن مرحوم حضور يافته، و سابقه آشنائى و ارادت اين ناچيز با ايشان از همان دوران طلبگى ما در بلده طيّبه قم بوده است. مردى است جامع بين علم و عمل و بين معقول و منقول: مفسّر قرآن كريم، وارد در ابحاث علميّه و فلسفيّه؛ و متعبّد بعبوديّت الهيّه و متخلّق به اخلاق حسنه مى‌باشند. [۲]
همچنین مرحوم علامه طباطبایی، در آخرین مصاحبه تلویزیونی و در پاسخ به این سوال که کدام یک از شاگردان‌تان توانستند رابطه خاص استاد و شاگردی را با شما داشته باشند و به کدام یک در فلسفه اسلامی می‌شود اعتماد داشت، ابتدا از استاد شهید مرتضی مطهری و سپس از معظم له با عنوان « آقای امام زنجانی» و پس از آن از سه عالم بزرگوار دیگر نام بردند.
نکتۀ دیگر اینکه مرحوم آیةالله سید محمدهادی میلانی(قدس سره) در نامه‌هایی که خطاب به معظم له نوشته‌اند از ایشان با القابی چون «روح الفضیلة و جثمانها»، « نادرة الدهر»، «غیاث الاسلام» و «علامه» یاد کرده اند[۳]. با بررسی مجموعه مکاتبات آیةالله میلانی ،که تحت عنوان «علم و جهاد» در دو مجلد به چاپ رسیده است، معلوم می شود که ایشان چنین القابی را فقط برای معظم له به کار برده اند و برای دیگر اعاظم از القاب متعارف استفاده کردهاند.
سرانجام حضرت آیةالله سید عزالدین زنجانی در ۲۴ اردیبهشت ماه ۱۳۹۲ دارفانی را وداع گفت و در جوار بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الحجج امام علی بن موسی الرضا علیه السلام به خاک سپرده شد. روحش شاد و یادش گرامی باد.
۱. معظم له جزء خصیصین و دوستان نزدیک آیةالله حاج شیخ محمدحسین غروی اصفهانی محسوب می‌شد به طوری که بین این دو بزرگوار نامه‌هایی در سیر و سلوک مبادله شده است.
۲. مهرتابان، ص ۳۲۶
۳. علم و جهاد، حیاه آیةالله العظمی السید محمد هادی الحسینی المیلانی. ج ۲، ص ۱۱۰