اين ماه اولين ماه از ماههاى حرام است كه جنگ با كفار در آن ماهها حرام مى‌باشد. و انسان از اين مطلب حكم جنگيدن و مخالفت با خدا را مى‌فهمد. بنابراين، اى نفس بكوش در اين ماهها دل و بدنت را بيشتر از ساير ماهها حفظ نموده، كارى بر خلاف احكام الهى انجام نداده و حتى از بلايا و مصيبتهايى كه ناشى از قضاى اوست راضى باشى. چون اين، ماه حرامى است كه احترام آن، بخاطر اين كه خداى متعال جنگيدن با كفار را در آن ممنوع نموده، بيش از ساير ماه‌هاست.
بنابراين بايد با طاعت از خدا و بالا بردن رضايت خود از او احترام اين ماه را حفظ نمايى. زيرا خداوند بسيار شكرگزار بوده و با رضايت خود از تو، از رضايت تو از او، تشكر مى‌نمايد. و اگر از شرافت رضايت او اطلاع داشتى، در راه بدست آوردن آن از بذل جان هم دريغ نمى‌كردى.
براى بدست آوردن طاعت خدا در اين ماه قبل از هر چيز از تمام مسائلى كه قبلا گرفتار آن بودى توبه كن، توبه‌اى صادقانه.
از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده است كه در روز يكشنبه ماه ذى القعده فرمود: مردم كداميك از شما مى‌خواهيد توبه كنيد؟
راوى مى‌گويد: گفتيم: رسول خدا همه ما مى‌خواهيم توبه كنيم.
حضرت فرمودند: غسل كرده، وضو گرفته و چهار ركعت نماز بجا آوريد. در هر ركعت يك بار «فاتحة الكتاب»، سه بار«قل هو اللّه احد»و يك بار «معوذتين» (قل اعوذ برب الناس‌وقل اعوذ برب الفلق)بخوانيد.
آنگاه هفتاد بار استغفار نموده و در پايان«لا حول و لا قوّة إلا باللّه»
بگوييد. سپس بگوييد:«يا عزيز يا غفّار اغفر لي ذنوبي و ذنوب جميع المؤمنين و المؤمنات فإنّه لا يغفر الذّنوب إلا أنت»
(اى عزيز اى بخشاينده گناهان من و گناهان تمام مردان و زنان مؤمن را ببخش كه جز تو كسى گناهان را نمى‌بخشد).
آنگاه فرمود:
بنده‌اى از امت من چنين عملى را انجام نمى‌دهد، مگر اين كه از آسمان به او ندا مى‌رسد: بنده خدا عمل را از نو شروع كن كه توبه تو قبول، و گناهانت بخشيده شد. فرشته ديگر از زير عرش ندا مى‌كند: اى بنده مبارك باد بر تو و بر خانواده و خاندانت. منادى ديگرى صدا مى‌زند: در روز قيامت، دشمنانت را از تو راضى مى‌نمايند. فرشته ديگرى ندا مى‌كند: اى بنده با ايمان از دنيا مى‌روى ،دينت از تو گرفته نشده و قبر تو وسيع و نورانى خواهد شد. منادى ديگرى صدا مى‌زند: پدر و مادرت راضى مى‌شوند، گرچه خشمگين باشند، پدر و مادر، تو و خاندانت بخشيده شده و در دنيا و آخرت خوش رزق خواهى بود. جبرئيل ندا مى‌كند: من با فرشته مرگ پيش تو آمده و به او دستور مى‌دهم كه با تو خوش رفتار بوده، بخاطر مرگ آسيبى به تو نرسانيده و بنرمى روح را از بدنت خارج نمايد.
گفتيم: رسول خدا اگر كسى در زمان ديگرى چنين بگويد چطور؟
فرمودند: چيزهايى را كه گفتم براى او نيز خواهد بود. جبرئيل اين مطالب را در شب معراج به من گفت».
امام باقر عليه السّلام فرمودند:
«خداوند از توبه بنده خود بيش از شخصى كه در شب دراز و بسيار تاريك مركب سوارى و آذوقه خود را گم كرده و سپس پيدا كند، خوشحال مى‌شود».
امير المؤمنين عليه السّلام
و نيز از امير المؤمنين عليه السّلام روايت شده است كه «به شخصى كه در حضور حضرت گفت: استغفر اللّه، فرمودند: مادرت به عزايت بنشيند.
مى‌دانى استغفار چيست؟ استغفار درجه بلند مرتبگان بوده و شش شرط دارد: اول - پشيمانى از گذشته. دوم - تصميم بگيرى كه هيچگاه آن را انجام ندهى. سوم - اين كه حقوق تمام مخلوقات را ادا كرده تا جايى كه خداوند را سبكبار ديدار نمايى. چهارم - تمام واجباتى را كه ضايع كرده‌اى جبران نمايى. پنجم - گوشتى را كه از مال حرام روئيده با اندوه ذوب كرده تا پوست به استخوان بچسبد و گوشت جديدى بوجود آيد. ششم - رنج فرمانبردارى را به جسم بچشانى، همانگونه كه شيرينى گناه را به آن چشانيده‌اى. و در اين هنگام بگو: استغفر اللّه».
شرح حقيقت توبه و چيزهايى را كه بايد از آن توبه كرد در جاى خود آمده، و اينجا همين مقدار بيان كافى است.
درباره خصوصيات ماههاى حرام از شيخ مفيد - عليه الرحمة - روايت شده است كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمودند:
«كسى كه سه روز از ماه حرام، پنجشنبه، جمعه و شنبه را روزه بگيرد خداوند عبادت يك سال را براى او مى‌نويسد.»
و در روايت ديگرى آمده است كه:
«عبادت نهصد سال كه روزهاى آن را با روزه و شبهايش را در عبادت گذرانده است، براى او نوشته مى‌شود.»
اين روايت با روايتى كه درباره روزه سه روز در هر ماه، دو پنجشنبه و يك چهارشنبه وارد شده، منافاتى ندارد. و اگر دو پنجشنبه و يك چهارشنبه و جمعه را روزه بگيرد، بعيد نيست كه براى عمل به هر دو روايت كافى باشد.
میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و بیان حقیقت توبه