شیخ مرتضی انصاری مشهور به شیخ انصاری از بزرگترین فقهای شیعه در قرن ۱۳ هجری است. ایشان در عید غدیر سال ۱۲۱۴ هجری قمری متولد شد و چون از نسل صحابی جلیل القدر جابر بن عبدالله انصاری است ملقب به انصاری می‌باشد.
وی تـا ۲۰ سـالگی نزد پدر خود تحصیل کرده، و آنگاه همراه پدر به عتبات رفته است و علمای وقت که نبوغ خارق العاده او را مشاهده کردند، از پدر خواستند که او را برنگرداند. او در عراق چهار سال تـوقـف کرد و از محضر اساتید بزرگ استفاده کرد آنگاه به وطن خـویش بازگشت. شیخ بعد از دو سال، بار دیگر به عراق رفت و دو سال تحصیل کرد. در عتبات در فقه و اصول از بزرگانی چون سید محمد مجاهد، شریف العلماء، شیخ علی کاشف الغطاء و شیخ موسی کاشف الغطاء استفاده نمود و پس از آن به ایران مراجعت نمود و تصمیم گرفت از محضر علمای بلاد ایران استفاده کند؛ لذا عازم زیارت مشهد شد و در کاشان با حاج ملا احمد نراقی، ملاقات کرد و حدود چهار سال در محضر او توقف نمود و آنگاه به مشهد رفت و پنج ماه در مشهد ماند.
شـیـخ انـصـاری سـفـری بـه اصفهان و سفری به بروجرد رفته و در همه سفرها، هـدفـش مـلاقات اساتید و استفاده از محضر آنان بوده است. در حدود سالهای ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳ برای آخـرین بار به عتبات رفت و به کار تدریس پرداخت. و پس از ارتحال صاحب جواهر مرجعیت عامه یافت.
شیخ انصاری در فقه آن چنان مقامی دارد که اصطلاح «شیخ» در متاخرین به نحو مطلق فقط درباره وی به کار می‌رود و گاهی نیز وی را «شیخ اعظم» می‌خوانند و مهمترین فقیه دو قرن اخیر در حوزه‌های شیعی محسوب می‌شود. کتب فقهی و اصولی وی، چون فرائد الاصول و المکاسب هنوز مدار درس و بحث در حوزه‌های شیعی است و حواشی و شروح بسیار زیادی بر آن نگاشته‌اند.
مرحوم شاگردان بسیار بزرگی تربیت نمود که از مبرزترین آنها میرزای شیرازی اول، میرزا حبیب الله رشتی، میرزا حسن نجم آبادی، سید حسین کوه‌کمری و میرزا حسن آشتیانی رضوان الله علیهم را می‌توان نام برد.
از جهات عملی و تقوا و ورع و عبادت نیز شخصیت وی زبانزد همگان است و شاگردش ملا حبیب الله رشتی وی را تالی تلو معصوم می شمرد و حکایات فراوانی در این باره از شیخ انصاری باقی مانده است.
ایشان در سیر و سلوک و تهذیب نفس از شاگردان و مریدان عارف بزرگ مرحوم سید علی شوشتری بوده و از سالکان طریقه عرفانی ایشان محسوب می‌شوند. شواهد زیادی وجود دارد که شیخ انصاری مرید، و مرحوم سید که سر سلسله عرفای متأخرند مراد بوده به گونه‌ای که شیخ از جمله شاگردان سلوکی سید محسوب می‌شوند.
وی در ۱۸ جمادی الاولی ۱۲۸۱ در ۶۷ سالگی رحلت فرمود و آیةالله سید علی شوشتری که وصی نیز بود بر وی نماز گذاشت.