الزّهادة قصر الأمل و الشّکر عند النّعم و التّوَرّع عند المحارم

روایتی درباره زهد در دنیا

أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام در روایتی زهد در دنیا را این‌گونه تعریف می‌فرمایند: أَیُّها النّاسُ! الزَّهادَة قَصْرُ الأَمَلِ و الشُّکْرُ عِندَ النِّعَمِ و التَّوَرُّعُ عِندَ المَحارِم (نهج‌البلاغة، خطبه۸۱، ص۱۰۶.). ابتدا می‌فرماید: «ای مردم! زهد کوتاه‌کردن آروزست.» زاهد و مُعرِض از دنیا به کسی می‌گویند که آرزویش را کوتاه کرده و بریده و آرزوی بلند ندارد. بعد ادامه می‌دهند: و الشُّکْرُ عِندَ النِّعَمِ و التَّوَرُّعُ عِندَ المَحارِمِ. «و کرکردن بر نعمت‌های إلهی و پرهیز از محارم إلهی.» به اینها زهد می‌گویند.

در روایتی دیگر می‌فرمایند: رَأْسُ السَّخآءِ الزُّهْدُ فی الدُّنْیا. (شرح‌آقاجمال‌خوانساری برغررالحکم ودررالکلم، ج۴، ص۵۲.) «رأس و سر سخاوت، زهد در دنیا است.»

سخیّ بر چه کسی إطلاق می‌شود؟ بر کسی‌که در اعطاء مال دریغ نکند و هرچقدر شخص در إعطاء مال کمتر دریغ کند سخاوتش بیشتر است. حاتم در زمان خودش از همه باسخاوت‌تر بود که ضرب‌المثل شده و به کسی‌که خیلی سخاوتمند است «حاتم» می‌گویند. انسان باسخاوت بر کسی إطلاق می‌شود که تعلّقش به مال کم بوده و از بذل مال دریغ نکند.

حضرت أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام می‌فرمایند: حقیقت سخاوت زهد در دنیا است؛ یعنی نفسی که در دنیا زاهد بوده و از دنیا إعراض کرده و به دنیا تعلّق ندارد سخیّ است، نه صرفاً آن نفسی که مالش را إعطا می‌کند ولی در قلبش به آن تعلّق دارد!

حضرت نمی‌خواهند نفی کنند و بفرمایند: اگر کسی در راه خدا مالش را إعطا کرد سخی نیست، می‌فرمایند: حقیقت سخاوت زهد در دنیا است و نفسی سخیّ است که از دنیا إعراض کرده و به دنیا چشم نداشته باشد.

کسی‌که مال خود را می‌دهد سخیّ است، چون از مال خود گذشته است. آقا می‌فرمودند: همان‌طور که موتور به ماشین پیچ و مهره شده و کنده نمی‌شود این أموال هم به جان بعضی‌ها چنان پیچ و مهره شده و به آن تعلّق دارند که اگر گوشه ماشینشان به جائی اصابت کند و سابیدگی کوچکی پیدا کند شب خوابشان نمی‌برد و تا صبح در رختخواب بیدارند؛ و اینها به‌خاطر تعلّقی است که به مالشان دارند. به کسی‌که مال خود را إعطا کند سخی می‌گویند چون به مالش تعلّق ندارد. حال اگرکسی به دنیا و مافیها تعلّق نداشت حضرت می‌فرمایند: این شخص به رَأسُ السَّخآء رسیده است و این نفس حقیقت سخاوت را داراست.