آداب الصلوة (کتاب)

آدابُ الصلوةِ، یا آداب نماز، نامی برای تعدادی كتاب درباره مستحبّات و مراسم نماز و اذكار و ادعیه قبل و بعد و حین نماز، نوشته فقهای اسلامی به زبانهای عربی و فارسی. برخی از دانشوران مسلمان كه در این زمینه اثری از خود پدید آورده‌اند، اینانند:

کتاب‌هایی با عنوان آداب الصلوةِ

آدابُ الصلوةِ، یا آداب نماز، نامی برای تعدادی كتاب درباره مستحبّات و مراسم نماز و اذكار و ادعیه قبل و بعد و حین نماز، نوشته فقهای اسلامی به زبانهای عربی و فارسی.

برخی از دانشوران مسلمان كه در این زمینه اثری از خود پدید آورده‌اند، اینانند:

• ۱. آقاجمال خوانساری، جمال‌الدین محمد بن حسین بن جمال‌الدین محمد (د ۲۶ رمضان ۱۱۲۵ق/۵ اكتبر ۱۷۱۳م)، فقیه، ادیب، متكلم و دانشمند شیعی ایرانی. او را كتابی است به نام آداب نماز كه در هفت فصل به دستور شاه سلطان حسین صفوی نگاشته است. نسخه‌ای خطی از كتاب او در كتابخانه مركزی دانشگاه تهران (مجموعه اهدایی مشكوة) نگهداری می‌شود؛
• ۲. آقارضی‌الدین خوانساری، برادر آقا جمال خوانساری. وی را كتابی به نام آداب نماز است كه در آن ابتدا حدیث حمّاد بن عیسی جُهّنی كوفی بصری درباره نماز را به دستور شاه سلطان حسین صفوی به فارسی برگردانده و پس از آن آداب نماز را گزارش داده است. نسخه‌ای خطی از اثر او در همان كتابخانه موجود است؛
• ۳. آقانجفی، محمدتقی بن محمد باقر اصفهانی (د ۱۱ شعبان ۱۳۳۲ق/۵ ژوئیه ۱۹۱۴م). او كتابی به نام آداب الصلوةِ به فارسی نوشته كه در ۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م در ایران چاپ شده است؛
• ۴. ایجی اصفهانی، ملاعلی اكبر بن محمدباقر. وی كتابی دارد به نام آدابُ صَلوةِ اللَّیلِ وَ اَعْمالُها به زبان عربی كه در ایران به چاپ رسیده است. او را كتاب دیگری به نام آداب نماز است كه نسخه‌ای خطی از آن در كتابخانه مركزی دانشگاه تهران موجود است؛
• ۵. بخارابی خراسانی، شرف‌الدین، از دانشمندان مسلمان سده ۷ق/۱۳م. وی نیز كتابی به نام آداب نماز دارد كه آن را در ۱۰ باب و ۱۷۰ بیت سروده است. تاریخ فراغت از سرودن آن ۱۵ جمادی‌الاول ۶۹۳ق/۱۴ آوریل ۱۲۹۴م است. نسخه‌های خطی فراوانی از آن در كتابخانه‌های ایران و پاكستان موجود است ^[۱]؛
• ۶. حسینی، سیدمحمد صالح. رساله مختصری به نام آداب نماز شب نوشته است كه نسخه‌ای خطی از آن در كتابخانه آیت‌الله مرعشی (قم) یافت می‌شود؛
• ۷. علیاری قراچه داغی، میرزا عبدالله (د ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م). او كتابی به نام آداب نماز شب دارد كه مرتب است بر پیش‌گفتار، سه فصل و خاتمه. نسخه‌ای خطی از اثر او در كتابخانه آیت‌الله مرعشی نگهداری می‌شود؛
• ۸. فشاركی اصفهانی، ملامحمد باقر بن جعفر. او را كتابی است به عنوان آدابُ صلوةِ اللّیل به زبان فارسی كه در ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م در تهران و در ۱۳۴۷ق/۱۹۲۸م در اصفهان به چاپ رسیده است؛
• ۹. مجلسی، ملامحمدباقر (د ۱۱۱۰ق/۱۶۹۸م)، فقیه و محدث معروف. كتابی به نام آداب نماز شب نوشته كه نسخه‌ای از آن به خط مؤلف در كتابخانه آستان قدس رضوی و نسخه دیگری در كتابخانه آیت‌الله مرعشی موجود است. آقابزرگ برای او كتابی به صورت رساله عملی به نام آداب الصّلوة ذكر كرده كه به زبان عربی است و نسخه‌های خطی آن در كتابخانه‌های علمای دینی ایران و عراق موجود است ^[۲]؛
• ۱۰. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (د ۹۹۳ق/۱۵۸۵م). رساله‌ای به نام آداب نماز بدو منسوب است كه نسخه خطی آن در كتابخانه مركزی نگهداری می‌شود. این رساله دارای مقدمه، ۴ باب و خاتمه است؛
• ۱۱. موسوی نوری، حاج سیدجواد بن محمد علی (د ۱۳۲۳ق/۱۹۰۵م). او را كتابی فارسی به نام آداب صلوةِ اللّیل است كه در ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م در ایران به چاپ رسیده است؛
• ۱۲. نجم‌آبادی تهرانی، حاج شیخ محمدباقر (د ۱۳۴۷ق/۱۹۲۸م). كتابی به نام آداب نماز شب دارد كه در شب ۲۶ جمادی‌الثانی ۱۳۳۱ق/۳ ژوئن ۱۹۱۳م از نگارش آن فراغت یافته است. نسخه‌ای خطی از آن در كتابخانه حسینیه شوشتریها در نجف موجود است.

كتابهایی كه در این زمینه اثری از آن به دست آمد، همان است كه یاد شد. آقابزرگ تهرانی روی هم بیست و دو تن از نویسندگان را نام برده كه دارای آثاری به نام آداب الصلوةِ بوده‌اند (۱/۲۱ـ۲۴، ۳۳).

مآخذ:

• ۱. آقابزرگ، الذّریعه؛
• ۲. آستان قدس، فهرست، ۶/۲۰۰ـ۲۰۱؛
• ۳. آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی، ۱/۲۰۵ـ۲۰۶؛
• ۴. امین، محسن، اعیان الشّیعه، بیروت، دارالتّعارف، ۱۴۰۳ق، ۹/۱۸۲ـ۱۸۴؛
• ۵. اهدایی مشكوه، فهرست خطی، ۵/۱۷۵۵ـ۱۷۵۷؛
• ۶. چهار كتابخانه مشهد، فهرست خطی، ص ۱۵۷ـ ۱۵۸، ۳۴۵ـ۳۴۶؛
• ۷. در كتابخانه مشهد، فهرست خطی، ص ۵۷۰؛
• ۸. شورای ملی (سابق)، فهرست خطی، ۷/۱۷۷ـ۱۸۱؛
• ۹. عمومی رشت و همدان، فهرست خطی، ص ۱۰۸۳؛
• ۱۰. كتابخانه مركزی، فهرست خطی، ۱۰/۱۸۳۲، ۱۱(۲)/۷۸۷؛
• ۱۱. كتابخانه مركزی و مركز اسناد، فهرست خطی، ۱۱ـ۱۲/۱؛
• ۱۲. گنج بخش، فهرست خطی، ۴/۲۲۴۷ـ۲۲۵۲؛
• ۱۳. مدرس، محمدعلی، ریحانه‌الأدب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ۴/۱۹۱ـ۱۹۷؛
• ۱۴. مشار، خانبابا، فهرست چاپی عربی، ص ۴؛
• ۱۵. همو، فهرست چاپی فارسی، ۱/۵۰، ۵۱، ۵۳؛
• ۱۶. منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی؛
• ۱۷. موزه ملی پاكستان، فهرست خطی، ص ۸۵۴؛
• ۱۸. نوربخش، فهرست خطی، ۲/۲۰۴؛
• ۱۹. وزیری یزد، فهرست خطی، ۵/۱۵۲۶، ۱۶۰۱ـ۱۶۴۷.

پانویس