آیت الله حاج شیخ محمد تقی آملی

در مسجد سهله مشغول دعا و ذكر بود كه ناگهان مى‌بيند آن حضرت را در ميانه نورى بسيار قوىّ، كه به او نزديك مى‌شدند؛ و چنان ابّهت و عظمت آن نور او را مى‌گيرد كه نزديك بود قبض روح شود… آن حضرت را به اسماء جلاليّه خدا قسم مى‌دهد كه ديگر به او نزديك نگردند. بعد از دو هفته كه اين شخص در مسجد كوفه مشغول ذكر بود حضرت بر او ظاهر شدند، و مراد خود را مى‌يابد و بشرف ملاقات مى‌رسد.

زندگی نامه آیة‌الله حاج شیخ محمد تقی آملی (۱۳۰۴ ـ ۱۳۹۱ ق : ۱۲۶۶ ـ ۱۳۵۰ ش )

آیة‌الله حاج شیخ محمد تقی آملی در روز چهارشنبه یازدهم ماه ذی قعدة الحرام سال ۱۳۰۴ هـ.ق در تهران متولد شد.پدرش، مولی محمد آملی (۱۳۳۶ ـ ۱۲۶۳ ق) و مادرش، دختر ملا محمد سیبویه هزارجریبی است.

هنگامی که استعداد آموزش در محمد تقی فراهم شد، پدرش او را به مکتب سپرد تا خواندن و نوشتن را فرا بگیرد. پس از آن، وی را به مدرسه علمیه خازن الملک فرستاد. محمد تقی در سن ده سالگی، کتاب‌هایی چون: سیوطی و جامی را به خوبی فرا گرفت و در این راه به موفقیت‌هایی رسید.

او مقدّمات علوم را نزد پدر آموخت؛ پس از آن نزد عالمان دیگری مانند شیخ عبدالنّبی نوری و میرزا حسن کرمانشاهی درس خواند.

در ۱۳۴۰ ق به نجف اشرف رفت و تا ۱۳۵۳ ق از محضر استادانی چون میرزای نایینی، و آقا ضیاء عراقی و آقا سیّد ابوالحسن اصفهانی بهره یافت.

سپس به تهران بازگشت و به تصنیف و تدریس مشغول شد.

آثار علمی

مرحوم آیةالله آملی دو دسته تالیف داشته اند، دسته ای تقریرات دروس اساتیدش بوده و دسته‌ای هم نتیجه افکار بلند خود او است.

• ۱. التعلیقة علی مکاسب المرحوم العلامة الانصاری؛ این کتاب تقریر درس مرحوم علامه حاج میرزا حسین نائینی است که حاوی مباحث مکاسب محرمه تا اشتراط قدرت برتسلیم است. کتاب مذکور، در دو جلد در تهران به سال ۱۳۷۴ ـ ۱۳۷۲ ق چاپ شده است.
• ۲. کتاب الصلاة؛ این کتاب، تقریر بحث استادش مرحوم آیه الله میرزا حسین نائینی است که در سه جلد در تهران به سال ۱۳۷۱ق چاپ شده است. این کتاب مشتمل است برجمیع مباحث نماز، جز نماز جمعه؛ زیرا، استاد، مبحث نماز جمعه را متعرض نشده است.
• ۳. منتهی الوصول الی غوامض کتابة الاصول؛ این کتاب تقریر بحث مرحوم آیتالله سیدابوالحسن اصفهانی است که در تهران چاپ شده است.
• ۴. حاشیه بر کفایه و ادله عقلیه این کتاب، تقریر بحث مرحوم آیتالله آقاضیاءالدین عراقی است.
• ۵. تقریر بحث های استاد خود، مرحوم محقق نائینی در مباحث الفاظ علم اصول.
• ۶. شرح بر بخش حکمت و فلسفه ی منظومه حکیم الهی مرحوم حاج ملاهادی سبزواری. بنا به گفته استاد شهید آیةالله مطهری این کتاب، مهم ترین اثر او در فلسفه است.
• ۷. رساله ای در احکام رضاع (مخطوط)
• ۸. شرح بر اشارات.
• ۹. شرح عروه به نام مصباح الهدی در دوازده جلد که به چاپ رسیده و مهمترین اثرایشان در فقه است.
• ۱۰. حیات جاوید؛ این کتاب، مجموعه درس‌های اخلاق ایشان است که در تهران، در دو جلد به سال ۱۳۳۵ چاپ شده است.
• ۱۱. مجموعه ای از قاعده تجاوز و فراغ و قاعده ی ید و اماریت آن ها برای ملکیت (مخطوط)
• ۱۲. رساله‌ای در رهن (مخطوط)
• ۱۳. رساله‌ای در وقف (مخطوط)
• ۱۴. اثبات صانع از ماتریالیسم تا ایده آلیسم، چاپ تهران، ۱۳۷۱ق.
• ۱۵. خداشناسی، چاپ تهران، ۱۳۷۰ق.
• ۱۶. رساله فی قاعده لاضرر.
• ۱۷. رساله فی الرضاع .
• ۱۸. خلاصه مذاکرات راجع به اصول الدین، چاپ تهران، ۴۲ صفحه.
• ۱۹. رساله‌ای در جفر؛ طبق اظهار یکی از نوادگان آن مرحوم، این رساله، در حال حاضر، در اختیار استاد علامه حسن‌زاده آملی مدظله العالی است.

سیر و سلوک

آیة‌الله شیخ محمدتقی آملی در جستجوی استاد، بسیار زحمت کشید تا سرانجام به محضر عارف فرزانه، میرزا علی آقا قاضی راه یافت و در مکتب معرفت، مقبول ارباب سلوک و عرفان گردید.

شیخ محمدتقی آملی در مسیر رسیدن به استاد، چنین می‌نگارد:

«تا سال ۱۳۴۸ هـ . ق. نه آن‌که خود را مستغنی دیدم، بلکه ملول شدم؛ چه آن‌که طول ممارست از تدرس و تدریس و مجالس تقریر تاجار حرم مطهر منعقد می‌داشتم، خسته شدم.

به علاوه کمال نفسانی در خود نیافتم، بلکه جز دانستن چند ملفقاتی، که قابل هزاران نوع اعتراض بوده، چیزی نداشتم و همواره از خستگی ملول در فکر برخورد با کاملی، وقت می‌گذراندم و به هر کس می‌رسیدم، با ادب و خضوع، تجسسی می‌کردم که از مقصود حقیقی اطلاعی بگیرم.

در خلال این احوال، به ژنده‌پوشی برخوردم و شب‌ها را در حرم مطهر حضرت مولی الموالی ـ ارواحنا فداء عتبه ـ تا جار (اذان صبح) حرم با ایشان به سر می‌بردم؛ و او اگر چه کامل نبود لکن من از صحبتش استفاداتی می‌بردم، تا آن‌که موفق به ادراک خدمت کاملی شدم و به آفتابی در میان سایه برخوردم و از انفاس قدسیه او بهره‌ها بردم ...»

آری، آن عارف کامل همان «میرزا علی آقا قاضی» است.

اساتید

• ۱. آقا شیخ محمدهادی طالقانی؛ محمدتقی آملی، معانی بیان و بخشی از شرح لمعه را نزد این استاد بزرگوار فرا گرفته است.
• ۲. ملا محمد آملی (متوفای ۱۳۳۶ ق.) ایشان پدر محمدتقی آملی است و آیة‌الله آملی نزد پدر، لمعه، قوانین، ریاضی و کتاب شوارق را ـ که از علوم عقلیه است ـ فرا گرفت.
• ۳. سید جمیل موسوم به جلیل (متوفای ۱۳۲۲)
• ۴. شیخ عبدالحسین هزار جریبی
• ۵. شیخ رضا نوری مازندرانی (متوفای ۱۳۵۵ ق)
• ۶. شیخ علی نوری
• ۷. میرزا حسن کرمانشاهی
• ۸. حاج شیخ عبدالنبی نوری (۱۳۰۴ ـ ۱۲۵۴ هـ . ق)
• ۹. آقا ضیاءالدین عراقی (متوفای ۱۳۶۱ ق.)
• ۱۰. محمد حسین نائینی (متوفای ۱۳۱۵ ش)
• ۱۱. سید ابوالحسن اصفهانی (متوفای ۱۳۲۵)

اجازه‌نامه‌ها

روایی

• ۱. آیة‌الله شیخ عبدالنبی نوری
• ۲. آیة‌الله سید ابوتراب خوانساری نجفی
• ۳. آیةالله شیخ اسدالله زنجانی

اجتهاد

• ۱. آیة‌الله میرزا حسین غروی نائینی
• ۲. آیة‌الله آقا ضیاء الدین عراقی (متوفای ۱۳۶۱ ق).
• ۳. آیة‌الله سید ابوالحسن اصفهانی.
• ۴. آیة‌الله شیخ اسدالله زنجانی.
• ۵. آیة‌الله سید ابوتراب خوانساری نجفی.

شاگردان

• ۱. مرحوم آیةالله میرزا جوادآقا تهرانی
• ۲. مرحوم آیةالله میرزا هاشم آملی
• ۳. آیة‌الله سید محمود طالقانی (۱۳۹۸ ـ ۱۳۲۹ ق)
• ۴. آیةالله جوادی آملی
• ۵. آیةالله حسن زاده آملی
• ۶. آیةالله آقا سیدرضی شیرازی
• ۷. آیةالله سید حسین شمس
• ۸. آیةالله امامی کاشانی
• ۹. آیةالله شیخ ضیاء الدین مازندرانی
• ۱۰. آیة الله شیخ مصطفی صدوقی مازندرانی
• ۱۱. مرحوم شیخ محمد حسین شاه آبادی
• ۱۲. شیخ محمد جواد مناقبی
• ۱۳. مرحوم سید حسن موسوی دهسرخی
• ۱۴. شیخ مصطفی مسجد جامعی
• ۱۵. مرحوم دکتر عبدالجواد فلاطوری
• ۱۶. دکتر مهدی محقق

دیدار با امام زمان

مرحوم علامه طهرانی می‌نویسند:

مرحوم قاضى مى‌ فرمود: بعضى از افراد زمان ما مسلّماً ادراک محضر مبارك آن حضرت را كرده‌اند، و بخدمتش شرفياب شده‌اند.

يكى از آنها در مسجد سهله در مقام آن‌حضرت كه به مقام صاحب الزّمان معروف است، مشغول دعا و ذكر بود كه ناگهان مى‌بيند آن حضرت را در ميانه نورى بسيار قوىّ، كه به او نزديك مى‌شدند؛ و چنان ابّهت و عظمت آن نور او را مى‌گيرد كه نزديك بود قبض روح شود؛ و نفس‌هاى او قطع و به شمارش افتاده بود، و تقريباً يكى دو نفس به آخر مانده بود كه جان دهد آن حضرت را به اسماء جلاليّه خدا قسم مى‌دهد كه ديگر به او نزديك نگردند.

بعد از دو هفته كه اين شخص در مسجد كوفه مشغول ذكر بود حضرت بر او ظاهر شدند، و مراد خود را مى‌يابد و بشرف ملاقات مى‌رسد.

مرحوم قاضى مى‌فرمود: اين شخص آقا شيخ محمّد تقىّ آملى بوده است.^[۱]

وفات

استاد آملی روز شنبه ۲۹ شوال سنه ۱۳۹۱ ه. ق. برابر با ۲۷ آذر ماه ۱۳۵۰ ه. ش. به لقاءاللّه پیوست و در جوار حضرت علی بن موسی الرضا در باغ رضوان در مقبره میرزاحسین فقیه سبزواری به خاک سپرده شد.

منابع

• ۱. زندگی‌نامه خودنوشت شیخ محمدتقی آملی با حواشی علامه حسن‌زاده آملی
• ۲. زندگينامه مرحوم آيةالله شيخ محمد تقي آملي ، اثر يحيي عابدي، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، ۱۳۸۰.
• ۳. در جستجوي استاد: شرح حال عارف فرزانه آيةالله آقا شيخ محمد تقي آملي رحمه الله عليه همراه درسهاي اخلاق معظم له
• ۴. آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشّیعه، ج۱، ص۲۶۷-۲۶۸، قرن ۴.

پانویس