زیارت اهل قبور موجب ارتباط با روح متوفّی میشود و هر چه روح متوفّی پاکتر و عالی‌تر باشد، زائر با مدد گرفتن از روح او بهره بیشتر و وافرتری خواهد برد. بر اساس آن چه در روایات آمده بهترین زمان برای زیارت اهل قبور بین الطلوعین است زیرا در این زمان امواتی که در ضیق و تنگی هستند گشایش یافته و متوجه حضور افراد در کنار قبر خود می شوند و از آمدن آنان خوشحال خواهند شد.
عبدالله بن سلیمان از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام دربارهٔ زیارت اهل قبور سوال نمود حضرت فرمودند: «إذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ فَزُرْهُمْ، فَإنَّهُ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ فِی ضَیْقٍ وُسِّعَ عَلَیْهِ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ؛ یَعْلَمُونَ بِمَنْ أَتَاهُمْ فِی کُلِّ یَوْمٍ، فَإذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ کَانُوا سُدًی»؛ چون روز جمعه باشد آنانرا زیارت کن؛ چون هر کس از آنان در ضیق و تنگی باشد در بین طلوع صبح صادق و طلوع آفتاب گشایش می‌یابد، و لذا در این موقع در هر روز، از کسی که به زیارت او رفته باشد، علم و اطّلاع پیدا میکند، ولیکن چون آفتاب طلوع کند آن ها یَله و رها میشوند و دیگر قادر بر جهت گیری در امور دنیا و زیارت اهل خود نیستند.
سپس سوال نمود: آیا آنها از افرادی که به زیارت قبور آنها میروند علم پیدا می‌کنند و خوشحال میشوند؟ حضرت فرمودند:
«نَعَمْ، وَ یَسْتَوْحِشُونَ لَهُ إذَا انْصَرَفَ عَنْهُمْ»؛ («بحار الانوار» ج ۶، ص ۲۵۶) آری، و نیز از بازگشت زائرین از قبور به محلّهای خود وحشت می‌کنند.
زیارت اهل قبور بسیار فائده دارد، بالاخصّ زیارت قبور علماء و شهداء و مقرّبان درگاه خدا.
زیارت قبور ائمّه علیهم السّلام حکم دخول در آب کرّ دارد که زائر را پاک و از هر آلودگی منزّه می‌سازد.
چون نتیجه زیارت ارتباط با روح متوفّی است و زیارت کننده از آن روح مَدد میگیرد؛ بنابراین هر چه روح متوفّی پاکتر و عالی‌تر باشد، زائر بهره بیشتر و وافرتری خواهد برد.
روح متوفّی به قبر خود ارتباط بیشتری دارد و لذا زیارت ارواح در سر قبورشان اثر بیشتری دارد. و لذا مؤمن زائر بواسطه دریچه قبر، خود را به روح آن معصوم و مقرّب درگاه خدا مرتبط نموده و بدینوسیله با تمام فُسحت عالَم معنی و ارواح ارتباط پیدا میکند و بهره میگیرد.
مشهور است که در سر قبر علماء حاجت بیشتر برآورده است، و اصولًا در جاهائی که مردمان بزرگ و اولیاء خدا دفن شده‌اند نورانیّت و وحدت بیشتر است؛ و محسوس است که آن بقاع و اماکن روشنی و سعه خاصّی دارد و گرفتگی و تاریکی ندارد، به خلاف قبور کفّار که تاریک است و خسته کننده و موجب قبض و تنگی میگردد.
مرحوم آیة الحقّ عارف بالله حاج شیخ محمّد جواد انصاری همدانی رضوانُ الله تعالَی علیه میفرمودند: من در سابق الایّام به زیارت قبر غیر معصوم و امام نمیرفتم، چون تصوّر میکردم که فقط از قبور ائمّه علیهم السّلام که به مقام طهارت مطلقه رسیده‌اند بسط و گشایش حاصل میشود، ولی از قبور غیر آنها اثری مترتّب نیست.
تا در سفر اوّلی که به عتبات عالیات با جمعی از تلامذه روحانی خود به جهت زیارت مشرّف شدیم؛ یک روز در ایّام اقامت در کاظمین علیهما السّلام برای تماشای بنای مدائن و ایوان شکسته کسری -که حقّاً موجب عبرت بود- از بغداد به صوب مدائن رهسپار شدیم و پس از تماشای مدائن و بجای آوردن دو رکعت نماز در آن ایوان که مستحبّ است، به سمت قبر سلمان و حُذَیفه -که در قُرب آن ایوان قرار دارد- به راه افتادیم و ما در کنار قبر سلمان نه به جهت زیارت بلکه به جهت رفع خستگی و استراحت با جمیع أحباب و دوستان نشسته بودیم که ناگهان سلمان از ما پذیرائی نمود و خود را به صورت واقعیّه خود نشان داد و به حقیقت خود تجلّی نمود؛ چنان روح او لطیف و صاف و بدون ذرّه‌ای از کدورت و چنان واسع و زلال بود که ما را در یک عالم از لطف و محبّت و سعه و صفا فرو برد؛ و چنان در فضای وسیع و لطیف و بدون گره از عالم معنی ما را داخل کرد که حقّاً مانند فضای بهشت پر لطف و صفا و چون ضمیر منیر عارف بالله، مانند آبِ صافی، زلال و مانند هوا لطیف بود.
من از اینکه به جهت زیارت در کنار قبر او نیامده بودیم شرمنده شدم و سپس به زیارت پرداختیم؛ و از آن پس نیز به زیارت قبور غیر ائمّه طاهرین علیهم السّلام هم، از علماء بالله و مقرَّبان و اولیاء خدا میروم و مدد میگیرم و به زیارت قبور مؤمنین در قبرستان میروم، و به شاگردان خود توصیه نموده‌ام که از این فیض الهی محروم نمانند.
در «مستدرک الوسآئل» از سیّد علیّ بن طاووس در «مصباح الزّآئر» نقل کرده است که: چون قصد زیارت قبور مؤمنان را داری سزاوار است که در روز پنجشنبه باشد؛ و اگر نه در هر وقتی که بخواهی مطلوب و مرغوب است.
و طریق زیارت این است که رو به قبله بنمائی و دست خود را بر قبر گذاری و این دعا را بخوانی:
«اللَهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ، وَصِلْ وَحْدَتَهُ، وَ ءَانِسْ وَحْشَتَهُ، وَ ءَامِنْ رَوْعَتَهُ، وَأَسْکِنْ إلَیْهِ مِنْ رَحْمَتِکَ رَحْمَةً یَسْتَغْنِی بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاکَ، وَ أَلْحِقْهُ بِمَنْ کَانَ یَتَوَلَّاهُ»[۱]؛ بار پروردگارا! بر غربت او ترحّم نما، و تنهائی او را به مقام جمع خودت ارتباط بده، و موجبات انس را بر وحشت او قرار بده، و ترس او را تبدیل به ایمنی بگردان، و از رحمت خود برای او رحمتی فرست که از رحمت غیر تو بی‌نیاز گردد، و او را به کسی که او را دوست دارد و در تحت ولایت اوست ملحق گردان.
پس از اتمام دعا، هفت مرتبه سوره مبارکه قدر را بخوان.
و نیز گوید: راجع به زیارت مؤمنین روایت دیگری از محمّد ابن مسلم وارد شده است که میگوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: آیا ما مردگان را زیارت بنمائیم؟
حضرت فرمود: آری. عرض کردم: آیا آنها از رفتن ما به قبرهایشان مطّلع می شوند؟
فرمود: سوگند بخدا آری، از آمدن شما بر سر قبرهایشان خبردار می شوند و خوشحال می گردند و با شما انس می گیرند.
عرض کردم: در وقتی که ما به سر قبورشان رفتیم چه بگوئیم؟
حضرت فرمود: بگو: «اللَهُمَّ جَافِ الارْضَ عَنْ جُنُوبِهِمْ، وَ صَاعِدْ إلَیْکَ أَرْوَاحَهُمْ، وَ لَقِّهِمْ مِنْکَ رِضْوَانًا، وَ أَسْکِنْ إلَیْهِمْ مِنْ رَحْمَتِکَ مَا تَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُمْ وَ تُؤْنِسُ وَحْشَتَهُمْ؛ إنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ»؛ بار پروردگارا! زمین را از اطراف پهلوهای آنان بگستران، و ارواح آنانرا بسوی خود بالا بر، و مقام رضوان و خشنودی خود را بدانها برسان، و از رحمت خود رحمتی را در آستانه آنها فرود آور که با آن تنهائیشان تبدیل به جمعیّت گردد و وحشت آنها تبدیل به انس شود؛ بدرستیکه تو بر هر کاری توانائی.
و چون در بین قبرها هستی یازده مرتبه سوره «قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ» را قرائت کن و ثوابش را به روح آنان هدیّه کن، روایت شده است که: کسی که این عمل را بجای آورد خداوند به عدد مردگان به او ثواب و پاداش دهد؛ و بقیّه أخباری که در این باب وارد است در کتاب طهارت در ابواب دفن گذشت. [۲]
در روایت دیگر عبدالله بن سنان نقل می کند که به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: سلام کردن بر اهل قبور چگونه است؟ حضرت فرمودند به آن ها چنین سلام کن: «السَّلَامُ عَلَی أَهْلِ الدِّیَارِ مِنَ الْمُؤمِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ؛ أَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ، وَ نَحْنُ إنْ شآءَ اللَهُ بِکُمْ لَاحِقُونَ»؛ سلام بر اهل این خانه‌ها از مؤمنین و مسلمین؛ شما زودتر از ما جلودار بوده و به پیش رفته‌اید، و ما نیز إن شآء الله به شما ملحق خواهیم شد. (الوسائل: ج۱، ص ۱۶۸.)
۱. در «وسآئل الشّیعه» ج ۲، ص ۴۱۴، کتابُ المَزار از شیخ طوسی با إسناد خود از حسن بن محبوب از عَمرو بن أبی مِقْدام از پدرش روایت می کند که گفت: من بر حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام در بقیع مرور کردم و سپس با یکدیگر به قبر مردی از شیعیان که از اهل کوفه بود گذشتیم؛ حضرت کنار قبرش ایستاد و گفت: اللَهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ- تا آخر این دعا را.
۲. «مستدرک الوسآئل» طبع سنگی، ج ۲، ص ۲۳۰، کتاب حجّ، ابواب مزار