سید حمیری

سید حمیری شاعری زبر دست بوده که اشعار زیبایی در مدح اهل بیت دارد او در ابتدا جزء کیسانیه بود اما پس از ملاقات با امام جعفر صادق علیه السلام از مذهب خود به مذهب اثنی عشریه عدول کرد. هنگام وفات سید حمیری یک نقطه سیاه مانند مرکّب سیاه بر صورتش پیدا شد، و کم کم تمام صورت او را سیاه کرد. افرادی از شیعیان که در نزد او بودند بسیار ناراحت شدند، و لیکن نواصب و عثمانی مذهبان، خوشحال شده و شروع به شماتت و سرزنش شیعیان کردند. مدّتی بسیار کوتاه گذشت که در همان جائی که در وهله اوّل نقطه سیاه ظاهر شده بود، یک نقطه سفید و نورانی و درخشان پدیدار گشت، و تمام صورتش سفید و درخشان شد. سیّد حمیری لبان خود را به تبسّم ملیحانه گشود و با حال سرور و شادی، لبخند زنان این شعر را انشاد کرد: (کذَبَ الزّاعِمونَ أنَّ عَلیًّا *** لَنْ یُنَجّی مُحِبَّهُ مِنْ هَنات) وقتی امام صادق علیه السلام خبر فوت او را شنیدند برای او دعا کرده و کفنی مخصوص برای تجهیز او فرستادند.

مذهب اسماعیل حمیری

علیّ بن عیسی إرْبِلی که از بزرگان علمای شیعه است در کتاب «کشف الغُمّة فی مَعرفِة الائمّة» گوید:

مرحوم سیّد إسمعیل حِمیَری در بدو امر مذهبش کیسانیّه و به امامت محمّد بن حنفیّه قائل بود و به رجعت او اعتقاد داشت. چون با حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام ملاقات کرد، و آن حضرت او را به حقّ و مذهب اثنی عشریّه دلالت کردند، از مذهب خود برگشت و به مذهب حقّ اثنی عشریّه رجوع و عدول نمود. ^[۱] و^[۲]

حمیری درباره مذهب اوّلیّه خود و جانبداری از آن اشعاری دارد که معروف است، و اشعاری که به مذهب حقّ عدول نموده و ترک مذهب سابق خود را گفته است نیز مشهور و معروف و نیازی به‌ ذکر آن نیست.

شاعری زبر دست

حمیری در شعر و تنظیم وقایع و داستانها، شاعری برجسته و زبردست بوده است؛ و لیکن از اشعار او جز اندکی در دست نیست.

روایت شده است که روزی حمّالی باری سنگین بر دوش می‌برد، از او پرسیدند: چه باری با خود حمل میکنی؟

حمّال در پاسخ گفت: میمیّاتُ السَّیِّد؛ یعنی اشعاری که توسّط سیّد حمیری سروده شده و قافیه آن به حرف میم ختم شده است. ^[۳]

و از آن روز لفظ سیّد بر إسمعیل حمیری غلبه کرد، چون از علویّین نبود که به او سیّد گویند؛ لیکن بعضی اشتباه کرده و از راه تسمیه او به سیّد گمان کرده‌اند که سیّد است.

ماجرای سید حمیری هنگام وفات‌

و از حسین بن عَون روایت شده است که گفت: وارد شدم بر سیّد ابن محمّد حمیری برای عیادت او، در همان مرضی که با آن از دنیا رحلت نمود، دیدم در حالِ جان دادن است؛ و جماعتی از همسایگان او که همه عثمانی مذهب بودند گرداگرد بستر او جمع شده بودند.

سیّد حمیری بسیار زیبا و جمیل بود، پیشانی باز و گشاده و گردنی زیبا و عریض داشت.

در آن حال یک نقطه سیاه مانند مرکّب سیاه بر صورتش پیدا شد، و کم کم رو بزیادتی گذاشت و نموّ کرد تا آنکه تمام صفحه صورت او را سیاه کرد.

افرادی از شیعیان که در نزد او بودند بسیار محزون و مغموم شدند، و لیکن در آن نواصب و عثمانی مذهبان، سرور و شادی پیدا شد و شروع کردند به شماتت و سرزنش شیعیان.

مدّتی بسیار کوتاه گذشت که در همان جائی که در وهله اوّل نقطه سیاه ظاهر شده بود، یک نقطه سفید و نورانی و درخشان پدیدار گشت، و دائماً و پیوسته رو به فزونی رفت و نموّ کرد تا آنکه تمام صورتش سفید شد و درخشید.

سیّد حمیری لبان خود را به تبسّم ملیحانه گشود و با حال سرور و شادی، لبخند زنان این شعر را انشاد کرد:

۱- دروغ میگویند کسانی که گمان می‌کنند که علیّ بن أبی طالب دوستان خود را از گرفتاریها و شدائد نجات نمی‌دهد.

۲- آری سوگند بخدا چنین است؛ من داخل در بهشت عدن شدم و پروردگار من از همه گناهان من در گذشت.

۳- پس بشارت باد امروز بر شما ای مُوالیان و محبّین علیّ بن أبی طالب! و در تحت ولایت علیّ باشید تا وقت مردن.

۴- و از علیّ گذشته، فرزندان او را یک به یک با صفات خاصّه آنها که از لوازم امامت است، ولیّ خود اتّخاذ کنید.

پس از سرودن این اشعار بلافاصله گفت‌: أشْهَدُ أنْ لا إلَهَ إلّا اللهُ حَقّاً حَقّاً، أشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسولُ اللهِ حَقّاً حَقّاً، أشْهَدُ أنَّ عَلیًّا أمیرُ الْمُؤْمِنینَ حَقّاً حَقّاً، أشْهَدُ أنْ لا إلَهَ إلّا اللهُ.

«شهادت میدهم که معبودی جز الله نیست، حقّاً حقّاً؛ شهادت میدهم که محمّد رسول خداست، حقّاً حقّاً؛ شهادت میدهم که علیّ ابن أبی طالب سالار و امیر مؤمنانست، حقًّا حقًّا؛ شهادت میدهم که معبودی جز الله نیست.»

و سپس چشمان خود را روی هم گذارد و روح به اندازه‌ای آسان از قالب او بیرون آمد که گوئی فتیله روشنی خاموش شده یا دانه ریگی از دست افتاده است.

فرزندِ راوی این حدیث که علیّ بن حسین بن عون است میگوید: پدرم حسین بن عون به من گفت که: در آن مجلس اذَیْنه حاضر بود و گفت: اللهُ أکبر کسی که شاهد باشد و ببیند، مثل کسی که شاهد قضیّه نبوده نیست؛ من بحقّ راست میگویم و الّا این دو گوش من کر شود، که شنیدم از فُضَیل بن یسار از حضرت امام محمّد باقر و حضرت امام جعفر صادق علیهما السّلام که فرمودند:

حَرَامٌ عَلَی رُوحٍ أَنْ تُفَارِقَ جَسَدَهَا حَتَّی تَرَی الْخَمْسَةَ: مُحَمَّدًا وَ عَلِیًّا وَ فَاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَیْناً بِحَیْثُ تَقَرُّ عَیْنُهَا، أَوْ تَسْخَنُ عَیْنُهَا.

فَانْتَشَرَ هَذَا الْحَدِیثُ فِی النَّاسِ فَشَهِدَ جَنَازَتَهُ وَ اللهِ الْمُوَافِقُ وَ الْمُفَارِقُ.^[۵]

«حرام است بر جانی که بخواهد مفارقت از بدن خود نماید، مگر آنکه پنج تن محمّد و علیّ و فاطمه و حسن و حسین را می‌بیند؛ و در آن حال یا چشمانش به دیدار آنها سرد و خنک و راحت میگردد، و یا حرارت پیدا میکند و گرم میشود.

این حدیث را اذَینه از آن دو امام بزرگوار نقل کرد و داستان کیفیّت رحلت سیّد حمیری در بین مردم شهر انتشار پیدا کرد، و تمام اهل شهر از موافقین و مخالفین در تشییع جنازه او حاضر شدند که: آخرین شعری که سیّد حِمْیَری قبل از وفاتش، به یک ساعت، سرود- در حالی که بیهوش شده و رنگ رخسارش سیاه شده و سپس به هوش آمد و رنگش سفید و درخشان گشت- این اشعار است‌:

۱- دوست دارم من آن کسی را که دوستان او در وقت مردن‌ می‌خندند، و او را با بشارت می‌بینند.^[۷]

۲- و هر کس بمیرد و هوای غیر او- از دشمنان او- در سرش باشد، غیر از راه آتش طریقی نخواهد پیمود.

۳- ای أبو الحسن! فدای تو باد جان من و عشیره من و مال من و آنچه را که من در بسیط زمین مالک آنم.

۴- ای أبو الحسن! من به فضل و شرف تو اعتراف دارم و پیوسته من به ریسمانی از عشق تو، خود را آویخته‌ام و دست زده‌ام.

۵- و تو ای علیّ! وصیّ حضرت مصطفی و پسر عمّ او هستی؛ و ما با تمام کسانی که بغض تو را در دل دارند دشمنیم و آنها را رها می‌کنیم.

۶- موالیان و پیروان تو اهل نجات و ایمانند و سعادت آنها واضح؛ و لیکن دشمنان تو همه مشرک و به گمراهی معروف و مشهورند.

۷- مرد عیب‌جوئی مرا ملامت کرد و درباره علیّ و حزب او بر من خرده گرفت، من به او گفتم: خدا تو را ملامت کرده است و عیب در تو قرار داده است، چون مرد احمقی هستی که بر پیروان علیّ عیب می‌گیری.

باری، گویند: علّت سیاهی صورت حمیری به علّت شُرب خمری بوده است که در سابق الایّام مینموده است‌

در «بحار الانوار» از «مناقب» ابن شهرآشوب از أغانی نقل میکند که «عَبّاد بن صُهَیب» گوید: من در خدمت حضرت امام صادق علیه السّلام نشسته بودم که خبر مرگ سیّد حمیری را آوردند، حضرت برای او دعا کردند و طلب رحمت از خدا نمودند؛ مردی حضور داشت و گفت: یا بن رسول الله! سیّد حمیری شرب خمر میکرد و قائل به رجعت بود^[۸] حضرت فرمودند: پدرم برای من روایت کرد از جدّم که: دوستان آل محمّد نمی‌میرند مگر آنکه از گناه توبه می‌کنند، و سیّد حمیری توبه کرده است؛ سجّاده را از زیر پای خود برداشته و نامه‌ای را از آنجا برداشتند و فرمودند: این کاغذیست که سیّد به من نوشته و در آن توبه خود را ذکر کرده و از من طلب مغفرت و دعا نموده است. ^[۹]

چون سیّد فوت کرد تمام شیعیانی که در بغداد بودند و اصل آنها از کوفه بود، جمع شدند و او را تشییع کردند، و هفتاد کفن برای او بعنوان هدیه بردند. و گویند سیّد قبل از مرگش قصیده‌ای گفت و بوسیله غلام خود نزد آنها فرستاد و از آنها درخواست کرد که آنها متصدّی تشییع و کفن و دفن او شوند و اعداء آل محمّد و حاکمان جائر و قاضیان و اهل دیوان آنها در جنازه او شرکت نکنند؛ و اوّل آن قصیده این است‌:

و لیکن طبق خبری که در «بحار الانوار» از «مناقب» نقل میکند، حضرت صادق علیه السّلام بواسطه یک غلام از اهل نَوبه بر قاطر سفید و سیاه برای او کفن فرستادند و حنوط نیز فرستادند؛ چون غلام به منزل سیّد رسید او را به دست عثمان بن عمر کوّاء داد و گفت: مولای من جعفر بن محمّد گفته است که اینها را در تجهیز امر سیّد بکار بَر. ^[۹]

پانویس