نظام هستي در چارچوب قانون عمومي عليت، چگونه تبيين مي‌شود؟
منبع: نسيم انديشه دفتر دوم - صفحه ۹ و ۱۰
يكم
نظام علت و معلول، بر اين اصل استوار است كه اگر موجودي خود هستي محض نبود، به موجودي محض و نامحدود نياز دارد. چنين موجود نامحدودي، نه تنها معلول نيست، بلكه علّتِ موجودات محدود ديگر خواهد بود. امير مؤمنان(عليه‌السلام) درباره نظام علّي و معلولي چنين فرموده است:
«... كُلُّ قَائِمٍ فِي سِوَاهُ مَعْلُول»[۱]؛
بر اين اساس، اگر موجودي حي قيوم بالذات بود، به علّت نيازي ندارد، بلكه قيّوم و قيّم موجودهاي محدود است.
دوم
هر موجود محدودي، گذشته از علت فاعلي، به علت غايي هم نياز دارد؛ به گونه‌اي كه تحقّق معلول بي‌علت غايي محال است؛ چنان‌كه تحقّق آن بدون علت فاعلي نيز ممتنع است.
سوم
هستي محض، ذاتاً از علت فاعلي و غايي بي‌نياز است و نيز ذاتاً علت فاعلي همه اشيا و علت غايي همه آنهاست؛ يعني علت‌هاي فاعلي به فاعل بالذات و علت‌هاي غايي به غايت بالذات پايان مي‌پذيرند.[۲]