عرفان و حکمت
عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت
تبیین عقلی و نقلی عرفان و حکمت و پاسخ به شبهات
صفحه‌اصلیدانشنامهمقالاتتماس با ما

خداوند جهان را چگونه آفرید؟

با اين‌كه وجود خداوند جلّ و علا نامحدود و قبل از خلق عالم محدود، همه‌جا بوده، پس چگونه جهان را آفريد؟

آيا در وجود خود كه ناممكن است؟ و اگر خارج از وجود اقدس خودش كه لازم مى‌آيد خودش با آن عالم نباشد؟ يا آن كه خودش- العياذباللَّه- عين موجودات است اين هم كه همان عقيده فاسد «وحدت وجود» است؟ پس حضرت حق چگونه جهان را آفريده كه با وجود اقدس خودش تزاحمى نداشته باشد؟

علامه سید محمد‌حسین طباطبائی
پاسخ:۱

منبع: بررسى‌هاى اسلامى(به كوشش سيد هادى خسرو شاهى)، ج‌۲، ص: ۲۰۲

اصولًا طرح سؤال به شكل غيرصحيحى به عمل آمده است. مثلًا در مقدمه گفته شده است: «با اين‌كه وجود خداوند جلّ و علا نامحدود و قبل از خلق عالم همه جا بوده»، در صورتى كه اولًا، قبل از خلق، نه «جاى» معنا دارد و نه «همه‌جا» و ثانياً، همه‌جا بودن خدا متفرع شده به نامحدود بودن وجودش؛ يعنى وجود خدا جسمى داراى حجم نامتناهى فرض شده كه مطلق مكان را اشغال كرده و جايى براى ديگران نگذاشته باشد! در حالى كه وجود مقدس خداوند از ماده و جسميّت و حجم منزّه است. بنابراين براى او نه مكان مى‌شود فرض كرد و نه زمان و وجودش نه داخلى دارد و نه خارج ... و نه داخل چيزى مى‌شود و نه خارج از چيزى، زيرا اينها همه نسب و عوارض جسمانى هستند و از اين روى مخلوقات نه در داخل خدا و نه خارج از خداوند و نه خدا عين مخلوقات است، زيرا وى آفريدگار است و مخلوقات‌ آفريده‌شدگان وى و آفريدگار غير از آفريده است و معناى نامحدود بدون وجود خدا اين است كه بدون هيچ قيد و شرط و در هر فرض و تقديرى، ثابت و موجود است.

و معناى معيت خدا با خلق احاطه علم و قدرت و مشيت اوست به آنها، نه قرب مكانى ....