اگر شيطان از جنيان است، چگونه در جريان سجده ملائكه حاضر بود؟
منبع: نسيم انديشه دفتر دوم - صفحه ۶۲ و ۶۳
قرآن كريم مي‌فرمايد:
ما به فرشتگان امر كرديم، بر آدم سجده كنيد و همه سجده كردند؛ مگر ابليس: (واِذ قُلنا لِلمَلئِكَةِ اسجُدوا لأدَمَ فسَجَدوا اِلاّاِبليسَ كانَ مِنَ الجِنِّ فَفَسَقَ عَن اَمرِ رَبِّه).[۱] بر اساس اين آيه، ابليس در جمع فرشتگان است؛ اما به چند دليل معلوم مي‌شود كه او فرشته نبود:
يكم. قرآن كريم به صراحت شيطان را از جن و خارج شده از راه و رسم بندگي خدا معرفي مي‌فرمايد: كلمه «فسق» در آيه مزبور، به معني خروج از طريق است. در آيات ديگر قرآن آمده است: (والجانَّ خَلَقنهُ مِن قَبلُ مِن نارِ السَّموم)[۲]؛ ما جن را از آتش آفريديم، (قالَ اَنا خَير مِنهُ خَلَقتَني مِن نارٍ وخَلَقتَهُ مِن طين)[۳]؛ شيطان گفت: من از انسان بهتر هستم، چون مرا از آتش خلق كردي و او را از گِل. اين همه نشان مي‌دهد كه شيطان جن است و از آتش آفريده شده است.
دوم. قرآن كريم در باره فرشتگان فرمود: (لا‌يَعصونَ اللهَ ما اَمَرَهُم)[۴]؛ فرشتگاني كه حريم جهنم را حفظ مي‌كنند، اهل نافرماني نيستند؛ چه رسد به فرشتگان حريم بهشت يا فرشتگان عرش الهي، پس فرشته گناه نمي‌كند و شيطان نيز فرشته نبود.
اما در مورد مسئله حضور شيطان در جريان سجده فرشتگان بر آدم بايد گفت: عبارت قرآني (قُلنا لِلمَلئِكَةِ اسجُدوا لأدَمَ فسَجَدوا اِلاّاِبليس)، نشانه تغليب است؛ يعني اگر صد نفر از يك گروه خاص در جايي حاضر باشند و تنها يك غريبه در جمع آنها حضور داشته باشد، همه آن افراد را با نام آن گروه خاص مي‌خوانيم و آن يك نفر با آنها خوانده مي‌شود. در فرهنگ محاوره «غلبه كثير بر قليل» رايج است. شيطان به اندازه‌اي عبادت كرده بود كه در جرگه فرشتگان و همراه آنان بود؛ نه اينكه خود نيز فرشته باشد.