عرفان و حکمت
عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت
تبیین عقلی و نقلی عرفان و حکمت و پاسخ به شبهات
صفحه‌اصلیدانشنامهمقالاتتماس با ما

آیا این همه کثرات، وهم و خیال است؟

  • ۱. بعضى ديگر مى‌گويند هرچه ما مى‌بينيم و مى‌پنداريم از سنگ و درخت و آدم، تمام وهم و خيال است، بلكه وجود خود ما هم خيال است.
  • ۲. عده‌اى مى‌گويند بر فرض اين كه اينها خيال نباشد، خدا در لابه‌لاى همه اينها رفته؟
علامه سید محمد‌حسین طباطبائی
پاسخ:۱

منبع: بررسى‌هاى اسلامى(به كوشش سيد هادى خسرو شاهى)، ج‌۲، ص: ۱۶۸ و ۱۶۹

۱- كسى كه مى‌گويد هر چه مى‌بينيم و مى‌پنداريم وهم و خيال است اگر اين حرف را به‌طور جدى مى‌گويد به قول خودش خود اين سخن او «همه چيز خيال است» وهم و خيال است و هيچ‌گونه ارزشى نداشته و نتيجه‌اى نمى‌دهد.

كسانى كه اين سخنان را مى‌گويند سوفسطى ناميده مى‌شوند و اينان يا مرض‌روانى دارند و يا سوء نيت داشته، مغلطه‌كارى مى‌كنند وگرنه انسانى كه فكر سالم داشته، سوءنيت هم نداشته باشد، واقع‌بين مى‌باشد و براى جهان هستى واقعيت قائل خواهد بود. خود همين مدعيان وهم و خيال بودن عالم نيز زندگى مرتبى ترتيب داده و وقت گرسنگى عقب نان مى‌روند و به هنگام تشنگى عقب آب مى‌دوند و نمى‌گويند نان و آب وهم و خيال است.

۲- چنان كه در جواب سؤال اول گفته شد، اين حرف نيز خلاف براهين بوده، هيچ‌گونه دليل منطقى ندارد.