عرفان و حکمت
عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت
تبیین عقلی و نقلی عرفان و حکمت و پاسخ به شبهات
صفحه‌اصلیدانشنامهمقالاتتماس با ما

وحدت وجود از نگاه مرحوم آیت الله ملکی تبریزی قدس سره

منبع: الله شناسی ، ج ۲، ص ۲۸۶

متن ذیل برگرفته از کتاب الله شناسی است که بیانگر نظر شریف مرحوم آیةالله ملکی تبریزی درباره وحدت وجود است.

استدلال آیةالله ملكى تبريزى بر وحدت وجود به «برهان صدّيقين»

آيةالله فقيد، فقيه عالم عارف: حاج ميرزا جواد آقا ملكىّ تبريزىّ قُدّس سرُّه، مطلب را فقط با چند جمله مختصر و كوتاه و مفيد بيان فرموده است، و چنان دليل متقنى بر اثبات وحدت وجود مى‌آورد كه همگان را شيفته و فريفته نموده است. وى مى‌گويد:

وَ يَتَّضِحُ ذَلِكَ بِأدْنَى تَأمُّلٍ؛ لِانَّ حَقيقَةَ الْوُجودِ يَمْتَنِعُ عَلَيْها الْعَدَمُ؛ وَ إلّا لاتَّصَفَ الشَّىْ‌ءُ بِنَقيضِهِ أوْ بِما يُساوِقُ نَقيضَهُ. وَ هُوَ بَديهىُّ الْبُطْلانِ ضَرورىُّ الْفَسادِ. وَ كُلُّ ما امْتَنَعَ عَدَمُهُ ثَبَتَ قِدَمُهُ بِالضَّرورَةِ.

فَحَقيقَةُ الْوُجودِ ثَبَتَ قِدَمُها.

فَلَا يُمْكِنُ الْقَوْلُ بِأنَّ لِلاشْيآءِ وُجودًا حَقيقيًّا. فَتَأمَّلْ وَ اغْتَنِمْ!

فَإنَّ ما ذَكَرْناهُ بُرْهانُ الصِّدّيقينَ فى إثْباتِ وُجودِهِ تَعالَى.

«و وحدت وجود با كوتاهترين تأمّل براى تو آشكار مى‌شود؛ به جهت آنكه ممتنع است كه بر حقيقت وجود عدم عارض گردد؛ و گرنه شى‌ء مورد نظر يا به خود نقيض و يا به آنچه مساوى نقيضش است متّصف مى‌گشت. و اين اتّصاف، بطلانش از بديهيّات و فسادش از ضروريّات است. و هر چيزى كه عدمش امتناع داشته باشد، قديم بودنش ثابت است به حكم ضرورت. پس حقيقت وجود قديم بودنش ثابت شد. بنابراين امكان ندارد كه گفته شود: اشياء داراى وجود حقيقى هستند. در اين مهمّ تأمّل و تدبّر كن و مغتنم بشمار! زيرا آنچه را كه ما بيان نموديم عبارت است از «برهان صدّيقين» براى اثبات وجود خداوند متعال!»

مربوط به دسته های:وحدت وجود -