در اينجا دو بحث هست:
اوّل- در وقت آن:
اگر امكان دارد، در وقتى كه روايت شده انجام پذيرد.
ابو حمزه ثمالى (ره) از امام باقر عليه السّلام روايت كرده است كه فرمود:
«السّاعة الّتى تباهل فيها ما بين طلوع الفجر الى طلوع الشّمس».«زمان مباهله، بين طلوع فجر و طلوع آفتاب است).
دوّم- در كيفيّت آن:
بحث با مخالفين ولايت اهل بیت پیامبر صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم
محمد بن ابى عمير از محمد بن حكيم از ابى مسروق روايت كرده است كه گويد: به حضرت صادق عليه السّلام عرض كردم:
ما در بحث با مخالفين ولايت شما، آيه كريمه سوره نساء را مى‌آوريم كه مى‌فرمايد:
- أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ .[۲]«فرمان خدا و رسول و فرمانداران (از طرف خدا و رسول) را اطاعت كنيد».
آنان در پاسخ مى‌گويند:
اين آيه در مورد اطاع از فرماندهان لشكرهايى است كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم به جنگ مى‌فرستادند (و ربطى به مسأله امامت ائمه- عليهم السّلام- ندارد).
با آنان به آيه سوره مائده احتجاج مى‌كنيم كه مى‌فرمايد:
- إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ .[۳]«ولىّ شما تنها خدا و رسولش و آن مؤمنينى كه نماز را برپا مى‌دارند، مى‌باشند» .[۴]
مى‌گويند:
خداوند متعال در اين آيه دستور اطاعت از مؤمنين به طور كلّى را صادر كرده نه اشخاص معين، آن گونه كه شما مى‌گوييد.
و هر گاه به آيه سوره شورى استدلال مى‌كنيم كه مى‌فرمايد:
- قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى .[۵]يعنى: «بگو من از شما اجر و پاداشى نمى‌خواهم مگر اينكه به خويشاوندان محبت كنيد».
مى‌گويند:
اين آيه در مورد نزديكان مسلمين است (نه خصوص نزديكان پيامبر) [۶].
«ابى مسروق» مى‌گويد: هر دليلى كه در ذهنم بود در حضور حضرت ذكر كردم كه ايشان در پاسخ به من فرمودند:
«اذا كان لكم ذلك فادعهم الى المباهلة».«هر گاه چنين چيزى پيش آمد، اينان را به مباهله دعوت كن».
گفتم چكار كنم؟ فرمود:
«اصلح نفسك ثلاثا و اظنّه قال: صم و اغتسل و ابرز انت و هو الى الجبّان فشبّك اصابعك من يدك اليمنى في اصابعه و ابدأ بنفسك فقل:»«اللهمّ ربّ السّموات السّبع و ربّ الارضين السّبع عالم الغيب و الشّهادة الرّحمن الرّحيم ان كان ابو مسروق جحد حقّا و ادّعى باطلا فانزل عليه حسبانا من السّماء او عذابا اليما».«سه روز خود را اصلاح كن- گمان مى‌كنم فرمود روزه بگير و غسل بنما- آنگاه با هم به بيابان برويد، بعد انگشتان دست راست خود را در انگشتان دست او قرار بده و اول از خود شروع كرده بگو:».
«ثمّ ردّ الدّعوة فقل:»«اى خدايى كه پروردگار آسمانهاى هفتگانه و زمينهاى هفتگانه‌اى! اى خدايى كه هم غيب را مى‌دانى و هم شهادت را! اى خداى رحمان و رحيم! اگر ابو مسروق حرف حقى را انكار مى‌كند و مدّعى سخن باطلى است، بر او از آسمان، تير يا عذابى دردناك فرود آور».
«و ان كان فلان جحد حقّا و ادّعى باطلا فانزل عليه حسبانا من السّماء او عذابا اليما»«آنگاه دعا را به او برگردان و بگو:».
«و اگر فلانى حقى را انكار مى‌كند و مدعى باطلى است، بر او از آسمان، تير يا عذابى دردناك فرود آور».
آنگاه حضرت فرمود:
«فانّك لا تلبث ان ترى ذلك فيه فو اللَّه ما وجدت خلقا يجيبنى اليه»« (اگر چنين كنى، بزودى عذاب بر او فرود مى‌آيد و) احتياجى به درنگ نيست، به خدا سوگند! مخلوقى را نيافتم كه دعوت من براى مباهله را پاسخ مثبت گويد (و حاضر به مباهله با من شود)».
از «ابن عباس» نقل است كه گويد:
انگشتانت را در انگشتان او فرو ببر و باز كن، آنگاه بگو: خدايا! اگر فلانى حقى را انكار مى‌كند يا به باطلى اقرار دارد، از آسمان تيرى يا عذاب دردناكى از جانب خودت به او برسان، آنگاه هفتاد مرتبه او را لعنت كن.
۱. يعنى: يك ديگر را نفرين كردن.
۲. سوره نساء، آيه ۵۹.
۳. سوره مائده، آيه ۵۵.
۴. آيه در شأن على عليه السّلام كه در ركوع نماز، صدقه داده بود، نازل گرديده، چون در ادامه مى‌فرمايد: «... و در حال ركوع زكات مى‌دهند».
۵. سوره شورى، آيه ۲۳.
۶. مخفى نماند كه مفسّرين عالى مقام، به اين توجيهات سست، پاسخ داده‌اند.