منبع: الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحديثة)، ج۳، ص:۳۲۵ تا ۳۲۷
حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام فرمودند: شب نيمه شعبانى بود كه رسول خدا صلّى الله عليه و آله و سلّم نزد عائشه بود، چون شب به نيمه رسيد رسول خدا صلّى الله عليه و آله و سلّم از رختخواب برخاست.
چون عائشه بيدار شد رسول خدا را در فراش نيافت و در دل او بعضى از خيالات زنانه كه بر زنان وارد ميشود وارد شد، و گمان برد كه رسول خدا نزد بعضى از زنان ديگر خود رفته است.
بر اساس اين توهّم از رختخواب برخاست و براى يافتن رسول خدا در حجره‌هاى زنان رسول خدا يك بيك جستجو مينمود.
و در اين ميان چشمش به رسول خدا صلّى الله عليه و آله و سلّم افتاد كه بروى زمين بسجده افتاده و مانند لباسى كه به روى زمين بيفتد، بروى زمين پهن شده بود.
آهسته نزديك رسول خدا رفت و گوش فرا داشت، شنيد كه آن حضرت در سجده ميگويد:
أَصْبَحْتُ إِلَيْكَ فَقِيراً خائِفاً مُسْتَجِيراً، فَلا تُبَدِّلْ اسْمِي، وَ لا تُغَيِّرْ جِسْمِي، وَ لا تُجْهِدْ بَلائِي، وَ اغْفِرْ لِي.سپس سر از سجده برداشته بار دیگر به سجده رفتند و این دعا را خواندند:
سَجَدَ لَكَ سَوادِي وَ خِيالِي وَ آمَنَ بِكَ فُؤَادِي، هذِهِ يَدايَ بِما جَنَيْتُ عَلى نَفْسِي، يا عَظِيمُ تُرْجى لِكُلِّ عَظِيمٍ، اغْفِرْ لِي ذَنْبِيَ الْعَظِيمَ، فَإِنَّهُ لا يَغْفِرُ الْعَظِيمَ إِلَّا الْعَظِيمُ.يعنى: «اى پروردگار من! سجده كرده است براى تو سياهى من و خيال من، و ايمان آورده است به تو قلب من؛ اين دو دست من است پر از گناه و آنچه را كه بر نفس خود جنايت كرده‌ام. اى بزرگى كه براى هر كار بزرگ به تو اميد آرند و متوسّل گردند، بيامرز گناه مرا كه بزرگست؛ چون گناه بزرگ را نمى‌تواند بيامرزد مگر پروردگار بزرگ.»
و پس از آن سر خود را از سجده برداشته و بار ديگر به سجده افتادند؛ واین دعا را خواندند:
أَعُوذُ بِعَفْوِكَ مِنْ عِقابِكَ، وَ أَعُوذُ بِرِضاكَ مِنْ سَخَطِكَ، وَ أَعُوذُ بِمُعافاتِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْكَ، أَنْتَ كَما أَثْنَيْتَ عَلى نَفْسِكَ وَ فَوْقَ ما يَقُولُ الْقائِلُونَ.سپس سر را برداشته برای بار چهارم به سجده رفته گفتند:
اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِنُورِ وَجْهِكَ الَّذِي أَشْرَقَتْ لَهُ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ، وَ قَشَعَتْ بِهِ الظُّلُماتُ، وَ صَلُحَ بِهِ أَمْرُ الْأَوَّلِينَ وَ الاخِرِينَ أَنْ يَحِلَّ عَلَيَّ غَضَبَكَ، أَوْ يَنْزِلَ عَلَيَّ سَخَطَكَ، أَعُوذُ بِكَ مِنْ زَوالِ نِعْمَتِكَ، وَ فُجاءَةِ نِقْمَتِكَ، وَ تَحْوِيلِ عافِيَتِكَ، وَ جَمِيعِ سَخَطِكَ، لَكَ الْعُتْبى فِيمَا اسْتَطَعْتُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِكَ.چون رسول خدا صلّى الله عليه و آله برخاست و آماده بازگشت شد، عائشه هروَله كنان به فراش خود دويد و نفس زنان در آنجا طپيد.
رسول خدا صلّى الله عليه و آله فرمود: اين صداى نفس بلند چيست؟ آيا تو نمى‌دانى كه امشب شب نيمه شعبان است و در آن، روزى‌هاى خلائق قسمت ميشود و مقدّرات و اجل‌ها نوشته ميشود سپس فرمودند:
يَغْفِرُ اللَهُ تَعَالَى إلَّا الْمُشْرِك [۱]أَوْ مُشَاجِنٍ أَوْ قَاطِعِ رَحِمٍ أَوْ مُدْمِنِ مُسْكِرٍ أَوْ مُصِرٍّ عَلَى ذَنْبٍ أَوْ شَاعِرٍ أَوْ كَاهِن.يعنى: «در اين شب خدا همه را مى‌آمرزد مگر كسى كه شرك به خداى آرد، يا به دروغ و باطل نوحه گرى كند، يا قطع رحم نموده باشد، يا در شرب خمر ادامه دهد، يا بر گناهى اصرار ورزد، يا شعر به دروغ و تخيّل گويد، يا إخبار از غيب بواسطه ارتباط با جنّيان و غيره بدهد.»[۲]
علامه طهرانی در تفسیر این دعا و دعای مشابهی که با این عبارت آمده اللَهُمَّ لَكَ سَجَدَ سَوَادِى وَ خَيَالِى وَ بَيَاضِى می‌فرمایند:
مراد همين سه عالمى است كه در انسان موجود است؛ «سواد» به معناى سياهى، كنايه از عالم بدن و مادّه است، زيرا كه عالم بدن و طبع گرفتار آلام و مصيبت ها، و دستخوش حوادث و تغيّرات و كون و فساد، و محدود به زمان و مكان و عوارض مادّه است؛ كما اينكه از آن در روايت به أظلَمُ العوالم تعبير شده است، يعنى تاريك‌ترين جهان ها.
و «خيال» بمعناى عالم مِثال و ذهن است كه پيوسته، با صورت‌ها سر و كار دارد و دائره فعّاليّتش از شكل و صورت و تصوّر و تصديق تجاوز نمى‌كند.
و «بياض» بمعناى سفيدى و كنايه از عالم نفس ناطقه و حقيقت انسان است كه از مادّه و طبع، و نيز از شكل و صورت و حدود و ثغور عالم مثال منزّه و مجرّد بوده، و در درياى آزادى و اطلاق غوطه ور است، و همان معناى فؤاد است كه در روايت اوّل آمده است.
و سجده عبارت از غايت تذلّل و عبوديّت و مقام فناء است؛ و بنابراين معناى آن چنين ميشود كه: اى پروردگار من! تمام مراتب و درجات وجود من، از طبع و بدن، و از خيال و مثال، و از نفس و حقيقت من، به مقام تسليم و عبوديّت محض و فناء در آستان مقدّس تو در آمده است و در هيچيك از آنها شائبه خوديّت و شخصيّت و استكبار و استقلال نيست، رَزَقَنا اللهُ بِمُحمَّدٍ و ءَالِه[۳]