راه بهشت راه مجاهده و سختی کشیدن است اگر کسی در دنیا مشکلات راه خدا را بجان بخرد و در برابر آنها صبر نماید وارد بهشت خواهد شد در طرف مقابل اگر کسی در دنیا به دنبال لذات و شهوات باشد وارد جهنم خواهد شد. چنانچه رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: الْجَنَّةُ مَحْفُوفَةٌ بِالْمَکَارِهِ وَ الصَّبْرِ، فَمَنْ صَبَرَ عَلَی الْمَکَارِهِ فِی الدُّنْیَا دَخَلَ الْجَنَّةَ؛ وَ جَهَنَّمُ مَحْفُوفَةٌ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ، فَمَنْ أَعْطَی نَفْسَهُ لَذَّتَهَا وَ شَهْوَتَهَا دَخَلَ النَّارَ.
خداوند متعال در قرآن مى‌فرمايد: «وَ ما كانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ كِتاباً مُؤَجَّلًا وَ مَنْ يُرِدْ ثَوابَ الدُّنْيا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ يُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِي الشَّاكِرِينَ».[۱]؛ «هيچ نفسى نيست كه مرگ او را دريابد مگر آنكه به اذن و امر خدا و در زمان معيّن و وقت مشخّصى مى‌باشد. و هر كسى كه مزد و بهره دنيائى بخواهد، به او از نتائج دنيائى خواهيم داد؛ و هر كسى كه نتيجه آخرتى بخواهد ما به او خواهيم داد، و البتّه جزاى سپاسگزاران را ايفاء خواهيم نمود.»
از اين آيه مباركه استفاده مى‌شود كه دنيا محلّ اختيار است. پروردگار سبحان، انسان را مختار خلق فرموده و غرائز مختلفه
از احساسات و عواطف و قواى عقليّه و گرايش‌هاى طبعى و مادّى و معنوى عنايت فرموده، تا انسان به اختيار خود اين راه را طىّ كند.
اگر مقصودش از زندگى روى زمين شهوت رانى و غلبه احساسات بر قواى عقليّه باشد و در نتيجه تجاسر و تجاوز به حقوق بنمايد، نتيجه‌اش همين تمتّعات و لذائذ فانيه و غلبه عواطف زائله و موقّته خواهد بود و بس؛ و اگر روش خود را بر اساس منطق عقل معيّن كرده و پيوسته با آن نيروى عظيم و قادر، احساسات خود را معتدل و از هر يك از آنها به قدر لازم و در موقع مقتضى بهره بردارى كند، نتيجه‌اش نيز در نزد خداوند محفوظ و طبق همان اصل اصيل خداوند به او پاداش خواهد داد.
عامّه و خاصّه از رسول خدا صلّى الله عليه و آله و سلّم روايت كرده‌اند كه آن حضرت فرمود:
الْجَنَّةُ مَحْفُوفَةٌ بِالْمَكَارِهِ وَ الصَّبْرِ، فَمَنْ صَبَرَ عَلَى الْمَكَارِهِ فِى الدُّنْيَا دَخَلَ الْجَنَّةَ؛ وَ جَهَنَّمُ مَحْفُوفَةٌ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ، فَمَنْ
أَعْطَى نَفْسَهُ لَذَّتَهَا وَ شَهْوَتَهَا دَخَلَ النَّارَ.[۲]؛ «راه بهشت مشحون و مملوّ است از ناگواريها و شكيبائى در برابر آنها، كسى كه در دنيا بر مشكلات راه خدا صبر كند و با نفس خود مجاهده كند و در مقابل ناملايمات شكيبائى ورزد داخل بهشت مى‌شود؛ ولى راه جهنّم پر است از شهوات و لذّات، كسى كه در مقابل خواسته‌هاى نفس أمّاره سر تسليم فرود آورد و آنچه نفسش از شهوات از او بخواهد به او بدهد عاقبتش آتش دوزخ خواهد بود.»
از اين حديث شريف ميتوان استفاده كرد كه تمام اعمالى كه انسان انجام ميدهد بايد بر اساس حقّ باشد، و عمل نمودن طبق حقّ قدرى مشكل است.
مثلًا انسان مى‌خواهد به فقرا اطعام كند، از يتيم دستگيرى بنمايد؛ اين محتاج به فعّاليّت است، زحمت است، محتاج صرف مال و آسايش است. مى‌خواهد از مريضى عيادت كند، بايد راهى را بپيمايد و براى او هديّه‌اى ببرد، لحظاتى در مقابل او بنشيند، مريض را در حال ناراحتى و مرض ببيند و ناله او را بشنود، شكايت او را گوش كند، با بيانى نرم و ملايم او را دلدارى دهد و دعوت به صبر و تحمّل كند. اگر در اثر شدّت يا طولانى شدن دوران مرض، تحمّل مريض كم شده و جمله ناهنجارى بگويد، با كمال آرامش و بزرگوارى اغماض كند. و اصولًا عيادت مريض كند گرچه با او سالهاست كه جدائى و تنافر دارد. البتّه اينها مشكل است و انسان بايد به نيروى عقل و تقوى بر خواسته‌هاى نفس مسلّط شود تا بتواند كارى بكند.
انسان مى‌خواهد نماز شب بخواند، شب است، در خواب خوش فرو رفته، نسيم ملايم مى‌وزد؛ از خواب برخاستن و بستر آرام و راحت را ترك كردن مشكل.
در ماه رمضان، در روزهاى گرم و طولانى، روزه گرفتن مشكل است. جهاد كردن در راه خدا و از وطن دور شدن و جان خود را هدف تير و شمشير قرار دادن مشكل است. حجّ كردن و ترك خانمان نمودن و سر و پا برهنه دنبال كعبه واقعى در زمين مكّه حركت كردن مشكل است. طواف كردن، سعى نمودن، به عرفات كوچ كردن و در شب به مشعر آمدن، و مناسك منَى همه مشكل است. با اخلاق نيكو با مردم سر و كار داشتن و عفو و إغماض نمودن و از تعدّى و تجاوزِ آدم جاهل گذشتن مشكل است. رحمت بر زير دست آوردن، و با مهربانى با فقرا و ضعفاء رفتار كردن، و با آنها درآميختن و نشستن و برخاستن و بر سر يك سفره حاضر شدن مشكل است. در مقابل شتم و سبّ و لعن و هرزه‌گوئى مردم، شكيبا بودن و جام تحمّل و صبر را لبريز نكردن و با جاهلان به مسالمت رفتار نمودن مشكل است.
خلاصه آنكه اگر انسان بخواهد در دنيا شرافتمندانه زيست كند و كردار خود را بر پايه فضيلت و پاكى قرار دهد، و در مقام عبوديّت و تسليم أوامر حقّ متعال فتور ننموده و سستى نورزد، و در سرّاء و ضرّاء با مردمان خدا شركت كند و با رياضات شرعيّه نفس خود را ادب كند، سراسر زندگى انسان مواجه با ناگواريها شده و بايد مرد خدا با قدم راستين در اين ميدان مجاهده گام بردارد. چون اينها راه بهشت و رضوان و مقدّمه طهارت و تهذيب نفس است؛ و تا نفس پاك نشود و مهذَّب نگردد، وصول به بهشت امكان پذير نخواهد بود.
ولى جهنّم مملوّ است از شهوات و لذّات بى بند و بار، و دروغ و غيبت، و خيانت و فسق و فجور، و قمار و شُرب خمر، و تعدّى به اموال و نواميس مردم، و تجاوز به حقوق زن و فرزند و همسايه و شريك و رفيق و عالِم و امام و پيمبر.
چشم بى بند و بار باز است، هر چه را بخواهد مى‌بيند. و از اين روزنه دل هر چه بخواهد تمنّى مى‌كند و نفسِ آمره انسان براى موافقت خواهش دل بهر زشتى كه ديده ديده و دل خواسته امر مى‌كند، تا بالاخره نفس خود را از زشتيها اشباع مى‌نمايد؛ اينها همه از نتائج جهنّم است.
راه دوزخ، راه عنان گسيختگى و راه بى بند و بارى و راه عدم تعهّد و فقدان مسؤوليّت است.
بارى، كسى كه در دنيا روى ميزان صحيح مشى ننمايد و براساس وظائف انسانيّت عمل نكند، و خود را مهمل پنداشته و بى حساب و كتاب فرض كرده، و خود را از اين عالم شگفت انگيز و اين جهان عجيب با اين نظم بديع، جدا ديده و سرسرى رفتار كند، در دستگاه انتظام اين عالَم مسؤول بوده و مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت و به پاداش و كيفر اعمال خود خواهد رسيد. اينست معنى جهنّم.