ابن فهد حلی (دایرة المعارف بزرگ اسلامی)

ابن فهد حلی محدث، فقیه و عارف امامی، از شاگردان شهید اول که بیشتر به خاطر اثر مهمش در دعا: عدة الداعى و نجاح الساعى به این بحث مشهور شده است.

ابوالعباس جمال الدين احمد بن شمس الدين محمد بن فهد حلى اسدی (۷۵۷-۸۴۱ق /۱۳۵۶-۱۴۳۷م )

اِبْن ِ فَهْدِ حِلّى فقیه امامی. زادگاه وي به درستى دانسته نيست، اما همين مقدار روشن است كه زمانى در حلّه اقامت داشته و در مدرسۀ زينيّه به تدريس مشغول بوده است . همچنين وي بخشى از عمر خود را در كربلا سپري كرده است ^[۱].

[زندگانی]

[اساتید و شاگردان ]

وي نزد شاگردان فخرالمحققين و شهيد اول به تحصيل فقه و حديث پرداخت ^[۲].

آقابزرگ (۱۳/۱۰۸) بدون ذكر دليلى او را از شاگردان شهيد اول دانسته است ، اما اين مقدار روشن است كه وي در ۸۲۴ق /۱۴۲۱م در جزين از على بن محمد بن مكى ، فرزند شهيد اول ، به دريافت اجازه نايل شده است ^[۳].

از استادان وي مى‌توان ، على بن خازن حائري ، على بن يوسف بن عبدالجليل نيلى ، ابن متوج بحرانى ، مقداد بن عبدالله سيوري ، جمال الدين ابن اعرج عميدي و على بن عبدالحميد نسابة حسينى را نام برد ^[۴]

و مهم‌ترين شاگردان وي را على بن هلال جزايري ، ابن راشد قطيفى ، عبدالسميع بن فياض اسدي ، ابن عشرة كركى ، مفلح بن حسن صيمري ، محمد بن محمد بن حسن حولانى و سيد محمد بن فلاح مشعشعى بايد دانست ^[۵].

از آن رو كه ابن فهد به زهد و تقوي شهره بوده و آثاري نيز در اخلاق و عرفان نوشته ، شوشتري (۱/۵۷۹) وي را صوفى و مرتاض خوانده است .

[ درگذشت ]

ابن فهد در ۸۴ سالگى درگذشت ^[۶] و بنا به گفتۀ خوانساري (۱/۷۴) مدفن وي در كربلا در جنب خيمه‌گاه واقع شده است .

آثار

الف - چاپى

• ۱. التحصين فى صفات العارفين ، تهران ، ۱۳۱۴ق (در حاشيۀ مكارم الاخلاق ) و نيز قم ، ۱۴۰۶ق (همراه مثير الا´حزان )؛
• ۲. عدة الداعى و نجاح الساعى ، تهران ، ۱۲۷۴ق ؛
• ۳. الفصول فى دعوات اعقاب الفرائض ، ۱۳۱۴ق (در حاشيۀ مكارم الاخلاق )؛
• ۴. المقتصر من شرح المختصر، مشهد، ۱۴۱۰ق ؛
• ۵. المهذب البارع فى شرح المختصر النافع ، كه جلد اول آن در ۱۴۰۷ و جلد دوم آن در ۱۴۱۱ق در قم به چاپ رسيده است .

همچنين مجموعه‌اي از رساله‌هاي ابن فهد تحت عنوان الرسائل العشر در قم ، ۱۴۰۹ق چاپ شده است كه عبارتند از:

• ۶. جوابات المسائل البحرانية؛
• ۷. جوابات المسائل الشاميّة الاولى ؛
• ۸. رسالة وجيزة فى واجبات الحج ؛
• ۹. غاية الايجاز لخائف الاعواز؛
• ۱۰. كفاية المحتاج الى مناسك الحاج ؛
• ۱۱. اللمعة الجلية فى معرفة النية؛
• ۱۲. المحرّر فى الفتوي ؛
• ۱۳. مصباح المبتدي و هداية المقتدي ؛
• ۱۴. الموجز الحاوي لتحرير الفتاوي ؛
• ۱۵. نبذة الباغى فى مالا بدَّ منه من آداب الداعى . اين كتاب مختصر عدة الداعى است .

ب - خطى

• ۱۶. الادعية و الختوم ^[۷]؛
• ۱۷. التواريخ الشرعية عن الائمة المهدية ^[۸]؛
• ۱۸. الخلل فى الصلاة ^[۹]؛
• ۱۹. جوابات المسائل الشامية الثانية ^[۱۰]؛
• ۲۰. تعيين ساعات الليل و تشخيصها بمنازل القمر ^[۱۱]؛
• ۲۱. شرح الارشاد، كه ظاهراً قسمتى از آن در كتابخانۀ مركزي ، به شمارۀ (۴)۲۶۲۱ موجود است ؛
• ۲۲. فقه الصلاة ^[۱۲]؛
• ۲۳. اللوامع ^[۱۳]؛
• ۲۴. نيات العبادات و صيغ العقود و الابقاعات ^[۱۴]؛
• ۲۵. الهداية ^[۱۵]

و نيز چند كتاب ديگر از جمله استخراج الحوادث كه متضمن پيشگوييهايى براساس سخنان حضرت على (علیه‌السلام ) بوده ، به وي منسوب است ^[۱۶].

شوشتري (۲/۳۹۵-۳۹۶) مدعى شده است كه نزد ابن فهد كتابى در زمينۀ علوم غريبه بوده كه در هنگام مرگ ، آن را به فردي سپرده و از وي خواسته بود كه آن را در رود فرات اندازد. براساس همين روايت سيدمحمد بن فلاح مشعشعى كه در آغاز، از شاگردان ابن فهد بوده است ، آن كتاب را با حيله به چنگ آورد و با استفاده از مطالب آن ، بر خوزستان استيلا يافت .

آقا بزرگ اين كتاب را همان استخراج الحوادث دانسته كه به نظر درست نمى‌آيد.

مآخذ

• ۱. آستان قدس ، فهرست ؛
• ۲. آقابزرگ ، الذريعة؛
• ۳. ابن ابى جمهور، محمد، عوالى اللئالى العزيزية، به كوشش مجتبى عراقى ، قم ، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م ؛
• ۴. ابن فهد حلى ، احمد، المهذب البارع فى شرح المختصر النافع ، به كوشش مجتبى عراقى ، قم ، ۱۴۰۷ق / ۱۹۸۷م ؛
• ۵. افندي ، ميرزا عبدالله ، رياض العلماء، به كوشش احمد حسينى ، قم ، ۱۴۰۱ق / ۱۹۸۱م ؛
• ۶. بحرالعلوم ، محمد مهدي ، الرجال ، به كوشش محمدصادق بحرالعلوم و حسين بحرالعلوم ، نجف ، مكتبة العلمين ؛
• ۷. حرعاملى ، محمد، امل الا¸مل ، به كوشش احمد حسينى ، بغداد، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۲م ؛
• ۸. خوانساري ، محمدباقر، روضات الجنات ، تهران ، ۱۳۸۲ق / ۱۹۶۲م ؛
• ۹. شورا، خطى ؛
• ۱۰. شوشتري ، قاضى نورالله ، مجالس المؤمنين ، تهران ، ۱۳۶۵ش ؛
• ۱۱. مجلسى ، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت ، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۴م ؛
• ۱۲. مرعشى ، خطى ؛
• ۱۳. مركزي ، خطى . حسن انصاري

پانویس