عرفان و حکمت
عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت
تبیین عقلی و نقلی عرفان و حکمت و پاسخ به شبهات
صفحه‌اصلیدانشنامهمقالاتتماس با ما

ابن فهد حلی (دایرة المعارف بزرگ اسلامی)

نویسنده: حسن انصاری
منبع: دائره المعارف بزرگ اسلامی ، جلد چهارم، مقاله 1613 (پیوند منبع)

ابن فهد حلی محدث، فقیه و عارف امامی، از شاگردان شهید اول که بیشتر به خاطر اثر مهمش در دعا: عدة الداعى و نجاح الساعى به این بحث مشهور شده است.

فهرست
  • ↓۱- ابوالعباس جمال الدين احمد بن شمس الدين محمد بن فهد حلى اسدی (۷۵۷-۸۴۱ق /۱۳۵۶-۱۴۳۷م )
  • ↓۲- [زندگانی]
  • ↓۳- آثار
  • ↓۴- مآخذ
  • ↓۵- پانویس

ابوالعباس جمال الدين احمد بن شمس الدين محمد بن فهد حلى اسدی (۷۵۷-۸۴۱ق /۱۳۵۶-۱۴۳۷م )

اِبْن ِ فَهْدِ حِلّى فقیه امامی. زادگاه وي به درستى دانسته نيست، اما همين مقدار روشن است كه زمانى در حلّه اقامت داشته و در مدرسۀ زينيّه به تدريس مشغول بوده است . همچنين وي بخشى از عمر خود را در كربلا سپري كرده است [۱].

[زندگانی]

[اساتید و شاگردان ]

وي نزد شاگردان فخرالمحققين و شهيد اول به تحصيل فقه و حديث پرداخت [۲].

آقابزرگ (۱۳/۱۰۸) بدون ذكر دليلى او را از شاگردان شهيد اول دانسته است ، اما اين مقدار روشن است كه وي در ۸۲۴ق /۱۴۲۱م در جزين از على بن محمد بن مكى ، فرزند شهيد اول ، به دريافت اجازه نايل شده است [۳].

از استادان وي مى‌توان ، على بن خازن حائري ، على بن يوسف بن عبدالجليل نيلى ، ابن متوج بحرانى ، مقداد بن عبدالله سيوري ، جمال الدين ابن اعرج عميدي و على بن عبدالحميد نسابة حسينى را نام برد [۴]

و مهم‌ترين شاگردان وي را على بن هلال جزايري ، ابن راشد قطيفى ، عبدالسميع بن فياض اسدي ، ابن عشرة كركى ، مفلح بن حسن صيمري ، محمد بن محمد بن حسن حولانى و سيد محمد بن فلاح مشعشعى بايد دانست [۵].

از آن رو كه ابن فهد به زهد و تقوي شهره بوده و آثاري نيز در اخلاق و عرفان نوشته ، شوشتري (۱/۵۷۹) وي را صوفى و مرتاض خوانده است .

[ درگذشت ]

ابن فهد در ۸۴ سالگى درگذشت [۶] و بنا به گفتۀ خوانساري (۱/۷۴) مدفن وي در كربلا در جنب خيمه‌گاه واقع شده است .

آثار

الف - چاپى

  • ۱. التحصين فى صفات العارفين ، تهران ، ۱۳۱۴ق (در حاشيۀ مكارم الاخلاق ) و نيز قم ، ۱۴۰۶ق (همراه مثير الا´حزان )؛
  • ۲. عدة الداعى و نجاح الساعى ، تهران ، ۱۲۷۴ق ؛
  • ۳. الفصول فى دعوات اعقاب الفرائض ، ۱۳۱۴ق (در حاشيۀ مكارم الاخلاق )؛
  • ۴. المقتصر من شرح المختصر، مشهد، ۱۴۱۰ق ؛
  • ۵. المهذب البارع فى شرح المختصر النافع ، كه جلد اول آن در ۱۴۰۷ و جلد دوم آن در ۱۴۱۱ق در قم به چاپ رسيده است .

همچنين مجموعه‌اي از رساله‌هاي ابن فهد تحت عنوان الرسائل العشر در قم ، ۱۴۰۹ق چاپ شده است كه عبارتند از:

  • ۶. جوابات المسائل البحرانية؛
  • ۷. جوابات المسائل الشاميّة الاولى ؛
  • ۸. رسالة وجيزة فى واجبات الحج ؛
  • ۹. غاية الايجاز لخائف الاعواز؛
  • ۱۰. كفاية المحتاج الى مناسك الحاج ؛
  • ۱۱. اللمعة الجلية فى معرفة النية؛
  • ۱۲. المحرّر فى الفتوي ؛
  • ۱۳. مصباح المبتدي و هداية المقتدي ؛
  • ۱۴. الموجز الحاوي لتحرير الفتاوي ؛
  • ۱۵. نبذة الباغى فى مالا بدَّ منه من آداب الداعى . اين كتاب مختصر عدة الداعى است .

ب - خطى

  • ۱۶. الادعية و الختوم [۷]؛
  • ۱۷. التواريخ الشرعية عن الائمة المهدية [۸]؛
  • ۱۸. الخلل فى الصلاة [۹]؛
  • ۱۹. جوابات المسائل الشامية الثانية [۱۰]؛
  • ۲۰. تعيين ساعات الليل و تشخيصها بمنازل القمر [۱۱]؛
  • ۲۱. شرح الارشاد، كه ظاهراً قسمتى از آن در كتابخانۀ مركزي ، به شمارۀ (۴)۲۶۲۱ موجود است ؛
  • ۲۲. فقه الصلاة [۱۲]؛
  • ۲۳. اللوامع [۱۳]؛
  • ۲۴. نيات العبادات و صيغ العقود و الابقاعات [۱۴]؛
  • ۲۵. الهداية [۱۵]

و نيز چند كتاب ديگر از جمله استخراج الحوادث كه متضمن پيشگوييهايى براساس سخنان حضرت على (علیه‌السلام ) بوده ، به وي منسوب است [۱۶].

شوشتري (۲/۳۹۵-۳۹۶) مدعى شده است كه نزد ابن فهد كتابى در زمينۀ علوم غريبه بوده كه در هنگام مرگ ، آن را به فردي سپرده و از وي خواسته بود كه آن را در رود فرات اندازد. براساس همين روايت سيدمحمد بن فلاح مشعشعى كه در آغاز، از شاگردان ابن فهد بوده است ، آن كتاب را با حيله به چنگ آورد و با استفاده از مطالب آن ، بر خوزستان استيلا يافت .

آقا بزرگ اين كتاب را همان استخراج الحوادث دانسته كه به نظر درست نمى‌آيد.

مآخذ

  • ۱. آستان قدس ، فهرست ؛
  • ۲. آقابزرگ ، الذريعة؛
  • ۳. ابن ابى جمهور، محمد، عوالى اللئالى العزيزية، به كوشش مجتبى عراقى ، قم ، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م ؛
  • ۴. ابن فهد حلى ، احمد، المهذب البارع فى شرح المختصر النافع ، به كوشش مجتبى عراقى ، قم ، ۱۴۰۷ق / ۱۹۸۷م ؛
  • ۵. افندي ، ميرزا عبدالله ، رياض العلماء، به كوشش احمد حسينى ، قم ، ۱۴۰۱ق / ۱۹۸۱م ؛
  • ۶. بحرالعلوم ، محمد مهدي ، الرجال ، به كوشش محمدصادق بحرالعلوم و حسين بحرالعلوم ، نجف ، مكتبة العلمين ؛
  • ۷. حرعاملى ، محمد، امل الا¸مل ، به كوشش احمد حسينى ، بغداد، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۲م ؛
  • ۸. خوانساري ، محمدباقر، روضات الجنات ، تهران ، ۱۳۸۲ق / ۱۹۶۲م ؛
  • ۹. شورا، خطى ؛
  • ۱۰. شوشتري ، قاضى نورالله ، مجالس المؤمنين ، تهران ، ۱۳۶۵ش ؛
  • ۱۱. مجلسى ، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت ، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۴م ؛
  • ۱۲. مرعشى ، خطى ؛
  • ۱۳. مركزي ، خطى . حسن انصاري

پانویس

۱. خوانساري ، ۱/۷۱-۷۲

۲. حرعاملى ، ۲/۲۱؛ خوانساري ، ۱/۷۲

۳. افندي ، ۱/۶۴

۴. ابن فهد، ۱/۱۹۴؛ شوشتري ، ۱/۵۷۹؛ ابن ابى جمهور، ۱/۸؛ خوانساري ، همانجا

۵. شوشتري ، ۱/۵۸۰؛ ابن ابى جمهور، همانجا؛ حرعاملى ، ۱/۷۵؛ مجلسى ، ۱۰۵/۲۶-۲۷؛ افندي ، ۳/۱۲۱؛ خوانساري ، ۱/۷۳، ۷/۱۶۹

۶. بحرالعلوم ، ۲/۱۱۱

۷. آقابزرگ ، ۱/۳۹۳

۸. همو، ۴/۴۷۵

۹. همو، ۷/۲۴۷

۱۰. همو، ۵/۲۲۳

۱۱. همو، ۴/۲۲۸

۱۲. آقا بزرگ ، ۱۶/۲۹۳

۱۳. آستان قدس ، ۲/۱۳۰-۱۳۱، ۵/۴۸۷؛ شورا، ۱۲/۲۲۶

۱۴. مرعشى ، شم (۲)۴۱۵۰

۱۵. آقا بزرگ ، ۲۵/۱۶۴

۱۶. آقا بزرگ ، ۲/۲۱، ۸/۶۸، ۱۳/۱۰۸، ۲۰/۳۹، ۲۴/۷۴