عرفان و حکمت
عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت
تبیین عقلی و نقلی عرفان و حکمت و پاسخ به شبهات
صفحه‌اصلیدانشنامهمقالاتتماس با ما

آداب السلوک (کتاب)

منبع: دائره المعارف بزرگ اسلامی ، جلد اول، مقاله 118. (پیوند منبع)

آدابُ السُّلوك، عنوانی برای برخی از كتابهای عرفانی و اخلاقی كه عده‌ای از عارفان و دانشمندان مسلمان به نگارش آن پرداخته‌اند. بعضی از نویسندگانی كه ذیلِ این عنوان كتابی دارند، بدین‌شرحند:

کتاب‌هایی با عنوان آداب السلوک

آدابُ السُّلوك، عنوانی برای برخی از كتابهای عرفانی و اخلاقی كه عده‌ای از عارفان و دانشمندان مسلمان به نگارش آن پرداخته‌اند. بعضی از نویسندگانی كه ذیلِ این عنوان كتابی دارند، بدین‌شرحند:


۱. بیابانكی سمنانی، علاءالدوله احمد بن محمد بن احمد (د ۷۳۶ق/۱۳۳۶م)

از عارفان و بزرگان صوفیه. كتاب او به زبان فارسی است و نسخه‌ای از آن كه از روی دستخط نویسنده تهیه شده و تاریخ ذیقعده ۹۹۳ق/ اكتبر ۱۵۸۵م دارد، در كتابخانه ملی (تهران) موجود است. علاءالدوله در این رساله نشان می‌دهد كه چگونه ترك دنیا گفت و به جامه درویشان درآمد و راه حق پویید. نیز بیان می‌كند كه سالك باید چه كند تا به مقامهای والای عرفانی دست یابد. وی آداب سالكان را یكایك بیان می‌كند و از تجارب خویش در این آداب سخنها می‌گوید (كتابخانه ملی، فهرست خطی، ۵/۲۳۲)؛


۲. رشتی، سیدكاظم بن قاسم حسینی (د ۱۲۵۹ق/۱۸۴۳م)

پیشوای معروف شیخیه. كتاب او به زبان عربی است درباره چگونگی سلوك یعنی روش تفكر و آداب و اعمال مقرب كننده سالك به ذات حق كه با استشهاد به مأثورات شرعی و تأویلات آنها به نثری روان نگاشته شده و مؤلف در پایان، روش برخی از صوفیان را نكوهیده است. نسخه‌های خطی این كتاب از روزگار نویسنده است و از آن میان نسخه‌ای با تاریخ شعبان ۱۲۴۵ق/ ژانویه ۱۸۳۰م و نسخه دیگری با تاریخ ۱۲۵۹ق/۱۸۴۳م در كتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود؛


۳. شُبَّر، سید عبدالله بن محمدرضا بن محمد بن احمد بن علی علوی حسینی موسوی (د ۱۲۴۲ق/۱۸۲۶م)

از مجتهدان طراز اول شیعی. كتاب او نیز به زبان عربی است. وی در دیباچه آن می‌گوید: برخی پنداشته‌اند كه راه رسیدن به خدا تنها مكاشفه و تحمل رنج ریاضتهای مخترعه و خواندن اذكار و اوراد مبتدعه است با اعراض از آداب و احكام شرعی. برخی دیگر نیز گمان برده‌اند كه راه به سوی حق تعالی تنها ادای همه اعمال ظاهری است هرچند عامل بدانها دارای رفتارهای بد و گرفتار آفات قلبی مانند حسد و خودپسندی و خودنمایی و كینه باشد. مؤلف تقریباً به جمع میان عمل به احكام ظاهری و كوشش برای رسیدن به خلوص قلبی و طهارت نفسانی معتقد است و طی ۲۰ فصل، به اختصار، عقاید درست و طاعات و معاصی «جوارحی و جوانحی» و آداب و احكام را طبق نصوص شریعت برشمرده است (آستان قدس، فهرست، ۶/۳۶۷ـ ۳۶۸). نسخه‌ای خطی از آداب السّلوك شُبَّر مورخ پنجشنبه ۱۵ جمادی‌الاول ۱۲۴۰ق (۵ ژانویه ۱۸۲۵م) در كتابخانه آستان قدس رضوی موجود است؛


۴. عصّار لواسانی، سید محمد بن محمود (د ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م)

كتاب او آدابُ السّلوك لِلرّعیهِ و المُلوك نام دارد و به شعر فارسی است. مشار از شماره دوم روزنامه «كانون شعرا» نقل می‌كند كه این اثر از كمال‌الدین حاج محمد كریم صابونی تاجر تهرانی متخلص به ناظم است و دانسته نیست چرا سید محمد عصار این كتاب و چند كتاب دیگر ناظم را به خود انتساب داده است (۱/۵۰). این اثر در ۱۳۳۲ق/۱۹۱۳م در تهران چاپ شده است؛


۵. گیسودراز، صدرالدین سیدمحمد بن یوسف حسینی دهلوی چَشتی (د ۸۲۵ق/۱۴۲۲م)

عارف و صوفی معروف. كتاب او عنوان آداب سلوك دارد و به زبان فارسی است و نسخه‌ای خطی از آن در مشهد در كتابخانه عبدالحمید مولوی (اكنون جزو كتابهای دانشكده الهیات) موجود است؛


۶. نجم‌الدین كبری، احمد بن عمر بن محمد خوقی (خیوقی، خیوه‌ای) خوارزمی (مق‍ ۶۱۸ق/۱۲۲۱م)

عارف و صوفی معروف و پایه‌گذار سلسله كبرویه. كتاب او به زبان عربی است و نسخه‌ای خطی از آن در كتابخانه‌مركزی دانشگاه تهران یافت می‌شود؛


۷. نَسَفی، عبدالعزیز بن محمد (د ۶۸۶ق/۱۲۸۷م

كتاب او به زبان فارسی است و نسخه‌ای خطی از آن در دارالكتب المصریه موجود است؛


۸. نوری مازندرانی، محمد ولی بن مهدی

كتاب او به زبان عربی است و نسخه‌ای خطی از آن كه تاریخ فراغت از تألیف یا استنساخ آن چهارشنبه ۱۰ ربیع‌الثانی ۱۲۵۶ق (۱۱ ژوئن ۱۸۴۰م) است، در كتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.

مآخذ:

  • ۱. آقابزرگ، الذّریعه، ۱/۲۰ـ۲۱، ۹/۹۳۷؛
  • ۲. آستان قدس، فهرست؛
  • ۳. بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیه العارفین، استانبول، ۱۹۵۱م، ص ۲۲۲ـ۲۲۳؛
  • ۴. شورای ملی (سابق)، فهرست خطی، ۵/۲۳۲؛
  • ۵. طرازی، نصرالله، فهرس المخطوطات الفارسیه، ۱/۲، ۲۱۵، ۲۱۶، ۲۲۲ـ۲۲۳، ۲۴۱، ۲۴۲؛
  • ۶. كتابخانه مركزی، فهرست خطی، ۸/۲۴۴ـ ۲۴۵، ۱۲/۲۶۰۴ـ ۲۶۰۵؛
  • ۷. كتابخانه ملی، فهرست خطی؛
  • ۸. مشار، خانبابا، فهرست چاپی فارسی؛
  • ۹. منزوی، احمد، فهرست خطی، ۱/۱۰۱۱.
عناوین دیگر این نوشتار
  • آداب السلوک (کتاب) (عنوان اصلی)
  • آداب السلوک
  • آداب‌السلوک
  • کتاب آداب‌السلوک
  • کتاب آداب السلوک
مربوط به دسته های:معرفی کتاب -