بر اساس روایات فطرس مَلَکی بوده که به‌واسطه ترک اطاعت پروردگار، مطرود گشته و بالهایش شکسته شده است و در چنین روزی که مولد امام حسین علیه‌السّلام است با شفاعت جبرائیل نزول کرده و بالهای خودش را به قنداقه مبارک حضرت امام حسین علیه‌السّلام می‌مالد و به‌واسطه شفاعت آن حضرت بالهایش سالم شده و توانسته به همان مکان روحانی و نورانی و ملکوتی که داشته اوج بگیرد و برود و پرواز کند. اما این مطلب با آیات قرآن سازگار نیست زیرا طبیعت ملک به گونه ای است که نمی‌تواند گناه و معصیت کند.
عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ شُعَیْبٍ الْمِیثَمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ ع لَمَّا وُلِدَ أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ جَبْرَئِیلَ ع أَنْ یَهْبِطَ فِی أَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَیُهَنِّئَ رَسُولَ اللَّهِ ص مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ جَبْرَئِیلَ ع قَالَ وَ کَانَ مَهْبِطُ جَبْرَئِیلَ ع عَلَی جَزِیرَةٍ فِی الْبَحْرِ فِیهَا مَلَکٌ یُقَالُ لَهُ فُطْرُسُ کَانَ مِنَ الْحَمَلَةِ فَبُعِثَ فِی شَیْ‌ءٍ فَأَبْطَأَ فِیهِ فَکُسِرَ جَنَاحُهُ وَ أُلْقِیَ فِی تِلْکَ الْجَزِیرَةِ یَعْبُدُ اللَّهَ فِیهَا سِتَّمِائَةِ عَامٍ حَتَّی وُلِدَ الْحُسَیْنُ ع فَقَالَ الْمَلَکُ لِجَبْرَئِیلَ ع أَیْنَ تُرِیدُ- قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْعَمَ عَلَی مُحَمَّدٍ ص بِنِعْمَةٍ فَبُعِثْتُ أُهَنِّئُهُ مِنَ اللَّهِ وَ مِنِّی فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ احْمِلْنِی مَعَکَ لَعَلَّ مُحَمَّداً ص یَدْعُو اللَّهَ لِی قَالَ فَحَمَلَهُ فَلَمَّا دَخَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ ص وَ هَنَّأَهُ مِنَ اللَّهِ وَ هَنَّأَهُ مِنْهُ وَ أَخْبَرَهُ بِحَالِ فُطْرُسَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا جَبْرَئِیلُ أَدْخِلْهُ فَلَمَّا أَدْخَلَهُ أَخْبَرَ فُطْرُسُ النَّبِیَّ ص بِحَالِهِ فَدَعَا لَهُ النَّبِیُّ ص وَ قَالَ لَهُ تَمَسَّحْ بِهَذَا الْمَوْلُودِ وَ عُدْ إِلَی مَکَانِکَ قَالَ فَتَمَسَّحَ فُطْرُسُ بِالْحُسَیْنِ ع وَ ارْتَفَعَ وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ص أَمَا إِنَّ أُمَّتَکَ سَتَقْتُلُهُ- وَ لَهُ عَلَیَّ مُکَافَاةُ أَنْ لَا یَزُورَهُ زَائِرٌ إِلَّا بَلَّغْتُهُ عَنْهُ وَ لَا یُسَلِّمَ عَلَیْهِ مُسَلِّمٌ إِلَّا بَلَّغْتُهُ سَلَامَهُ وَ لَا یُصَلِّیَ عَلَیْهِ مُصَلٍّ إِلَّا بَلَّغْتُهُ عَلَیْهِ صَلَاتَهُ قَالَ ثُمَّ ارْتَفَعَ. (بصآئرالدّرجات، ج۱، ص۶۸؛ و کامل‌الزّیارات، ص۶۶.)
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
هنگامی که حسین بن علی علیهما السّلام متولّد شدند حق تعالی به جبرئیل امر فرمود که در ضمن هزار فرشته دیگر به زمین فرود آید و از طرف خدا و خودش به رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم تهنیت بگوید.
حضرت فرمودند:محل فرود آمدن جبرئیل جزیره‌ای بود در میان دریائی و در آن جزیره فرشته‌ای می‌زیست بنام فطرس که از جمله عرش محسوب می‌شد و حق تعالی او را بر انجام کاری مبعوث نمود و چون وی در بجا آوردن آن سستی نمود بالش شکسته شد و او در آن جزیره افتاد و مدت ششصد سال خداوند را عبادت می‌کرد تا حضرت حسین بن علی علیهما السّلام متولد شدند به هر صورت فطرس به جبرئیل عرضه داشت:اراده کجا داری؟
جبرئیل فرمود: خداوند متعال بر حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم نعمتی عنایت فرموده و من را برای گفتن تهنیت از جانب خودش و خودم به نزد آن جناب فرستاده اکنون محضر مبارک آن حضرت می‌روم.
فطرس عرضه داشت: ای جبرئیل من را با خودت ببر شاید حضرت رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم برای من دعاء فرماید.
حضرت فرمودند:جبرئیل فطرس را با خود برد و هنگامی که به مکان رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم رسید فطرس را بیرون گذارد و خودش محضر مبارک آن جناب مشرّف گردید و از ناحیه خدا و خود به حضرتش تهنیت گفت و سپس حال فطرس را گزارش داد.
حضرت رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم فرمودند:ای جبرئیل او را داخل کن.
جبرئیل او را داخل نمود و وی حال خود را برای آن جناب بازگو نمود.
پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم برایش دعاء نموده و فرمودند:بال شکسته خودت را به این مولود بکش و به جای خودت برگردد.
حضرت فرمودند: فطرس بال شکسته‌اش را به حضرت امام حسین علیه السّلام کشید و سالم شد و به هوا پرواز کرد و گفت: ای رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم: این حتمی است که امّت شما عنقریب این مولود را خواهند کشت و در مقابل حقّی که این مولود بر من دارد ملتزم هستم هر زائری که او را زیارت کند، زیارتش را به آن حضرت رسانده و هر سلام‌کننده‌ای که به حضرتش سلام کند، سلامش را به محضرش ابلاغ نموده و هر کسی که به جنابش تهنیت گوید آن را به حضورش عرضه نمایم این بگفت و به آسمان پرواز کرد. (بصآئرالدّرجات، ج۱، ص۶۸؛ و کامل‌الزّیارات، ص۶۶.)
این مطلبی که در روایت وارد شده است درست نیست، خود بنده روزی از ایشان (علامه طهرانی) درباره فطرس سؤل کردم، ایشان فرمودند: این مطلب، صحیح نبوده و این روایت اگرچه در أفواه مشهور است أمّا صحیح نمی‌باشد، چون ملائکه هیچ‌گاه معصیت پروردگار را نمی‌کنند و هیچ‌گاه با امر خدا مخالفت نمی‌نماید.
ملک نمی تواند معصیت کند اصلاً مَلَک طبیعتش اطاعت محض است، بر خلاف انسان که اراده دارد و امر پروردگار را یا انجام می‌دهد یا انجام نمی‌دهد، یا اطاعت پروردگارمی‌کند یا معصیت می‌نماید. شاکله ملک اطاعت محض است. ملک اصلاً نمی‌تواند معصیت پروردگار را بکند، نمی‌تواند خلاف امر پروردگار انجام دهد. ملک مطیع محض است.
خداوند متعال می‌فرماید: لاَیَعْصُونَ اللَهَ مَآ أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ مَا یُؤمَرُونَ. (التّحریم:۶) و می‌فرماید: بَلْ عِبَادٌ مُکْرَمُونَ * لاَیَسْبِقُونَهُو بِالْقَوْلِ وَ هُم بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ. (الأنبیاء:۲۶-۲۷) و نیز درباره شیطان می‌فرماید: وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَنءِکَةِ اسْجُدُوا لِأَدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِیسَ کَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ. (الکهف:۵۰) در این آیه فسق شیطان از امر پروردگار بر ملک‌نبودن وی متفرّع شده و می‌فرماید: چون از ملک نبوده و از جنّیان بود از امر پروردگارش سرپیچی کرد.
ملائکه چنین شاکله‌ای دارند که امر پروردگار را عصیان نمی‌کنند و هر دستور و امری که به آنها تعلّق بگیرد انجام می‌دهند. و این امر در نزد اهل معنی از مسلّمات است و از آیات و روایات نیز به وضوح فهمیده می‌شود.
در روایت است که: در محضر حضرت امام حسن عسکری علیه‌السّلام سخن از معصیت ملائکه مطرح شد، حضرت فرمودند: مَعاذَ اللَهِ مِن ذَلِکَ؛ إنّ مَلَئِکَةَ اللَهِ مَعصومونَ مَحفوظونَ مِنَ الکُفْرِ و القَبآئِحِ بِأَلْطافِ اللَهِ. «از این سخنان به خدا پناه می‌برم! ملائکة الله به الطاف إلهی از کفر و قبائح معصوم و محفوظند.»
بعد حضرت به قرآن کریم استدلال فرموده و این آیات را قرائت فرمودند:
قالَ اللَهُ عزَّوجلَّ فیهِم: لاَیَعْصُونَ اللَهَ مَآ أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ مَا یُؤمَرُونَ. (التّحریم:۶) و قالَ عزَّوجلَّ: وَ لَهُو مَن فِی السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضِ وَ مَنْ عِنْدَهُ. (الأنبیاء:۱۹) یَعنی مِنَ المَلَئِکَةِ. لاَیَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَ لاَیَسْتَحْسِرُونَ * یُسَبِّحُونَ الَّیْلَ وَ النَّهَارَ لاَیَفْتُرُونَ. (الأنبیاء:۱۹-۲۰) و قالَ عزَّوجلَّ فی المَلَئِکَةِ أَیْضًا: بَلْ عِبَادٌ مُکْرَمُونَ * لاَیَسْبِقُونَهُو بِالْقَوْلِ وَ هُم بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ * یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ لاَیَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضَی وَ هُم مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ. (الأنبیاء:۲۶-۲۸)
بعد حضرت در آخر فرمودند: إنّ شَأْنَ المَلَئِکَةِ عَظیمٌ، و إنّ خَطْبَهُم لَجَلیلٌ. (عیون‌أخبارالرّضا علیه‌السّلام، ج۱، ص۲۶۹ و ۲۷۱.) «ملائکه مقام و جایگاه باعظمتی دارند و ارزش آنها بسیار زیاد است.»
پس این روایات که درباره فطرس در مجموعه‌های روائی ما ذکر شده است، صحیح نیست. در خود روایات داریم که حضرت می‌فرمایند: إذا جآءَکُم مِنّا حَدیثٌ فَاعْرِضوهُ عَلَی کِتابِ اللَهِ فَما وافَقَ کِتابَ اللَهِ فَخُذوهُ و ما خالَفَهُ فَاطْرَحوهُ أَو رُدّوهُ عَلَینا. (تهذیب‌الأحکام، ج۷، ص۲۷۵.)
«حدیثی که از ما برای شما نقل می‌شود به کتاب خدا عرضه کنید؛ آنچه موافق کتاب خدا بود قبول کنید و آنچه مخالف بود طردش کنید یا علمش را به ما ارجاع دهید.»
لذا این روایات از روایات مجعوله است و باید کنار گذاشته شود یا اینکه توجیه شده و حمل بر مجاز گردد؛ مثلاً بگوئیم: مراد از ملک جنّی بوده از خیار جنّیان که با ملائکه همنشین بوده است.
مطالب مرتبط: روح القدس.